"Istorija Republike Srpske" (5): Begovat protiv sultana
Bosanski pašaluk je početkom 19. vijeka tavorio kao krajnja periferija Osmanskog carstva. Mirom u Svištovu iz 1791. ustalila se granica carstva na krajnjem zapadu. Za razliku od Beogradskog i Vidinskog pašaluka, gdje su hrišćani činili izrazitu većinu stanovništva, u Bosni su muslimani bili brojna manjina, dok su u središnjim i zapadnim krajevima - a sa nastankom novovjekovne Srbije i u pograničnom pojasu na istoku, u Podrinju - bili u većini, ne samo gradsko već i seosko stanovništvo.
Bosna je bila krajište - granica prema Habzburškoj monarhiji. Begovat je svoju moć zasnivao na nasljednoj upravi nad vojno-administrativnim oblastima koje su se nazivale kapetanije. Vlast i uticaj kapetana značajno su ograničavali moć vezira, sa sjedištem u Travniku.
Dahije u Beogradu
Krajem 18. vijeka nastale su velike promjene u Osmanskom carstvu, a pravi potres izazvao je Napoleonov pohod na Egipat.
Početkom 19. vijeka u Beogradskom i Vidinskom pašaluku zavladali su odmetnuti janičari. Tokom pola stoljeća dvojica sultana - Selim Treći (1789-1807) i Mahmud Drugi (1808-1839) pokušavali su bezuspješno da reformišu carstvo. Bosanski begovat se suprotstavio tim naporima, a kada je 1804. izbio Prvi srpski ustanak - najveći narodni ustanak u istoriji Osmanskog carstva - našao se u sukobu ne samo sa pobunjenicima u susjednom pašaluku, već i sa vlastima u Carigradu.
Bosanski begovi su bili privrženi ideji osmanske države, posebno danima moći i slave, feudalnom poretku i islamu.
Zaustavljen ustanak
Kako da naručite ovu knjigu
Srpsko-englesko izdanje "Istorije Republike Srpske" možete poručiti preko internet prezentacije www.istorijarepublikesrpske.rs ili na telefon +381643231166.
Ipak, iako su četvorica beogradskih dahija vodila porijeklo iz Bosanskog pašaluka, odnos begova prema ovim nasilnicima nije bio jednak.
Ustanak je u prvo vrijeme bio prije svega usmjeren protiv dahija. Zato, kada je bosanski vezir Bećir-paša, na čelu 3.000 muslimanskih boraca iz srednje i istočne Bosne, u proljeće te 1804. ušao u Beogradski pašaluk, nije došlo do sukoba sa ustanicima.
Bosanski vezir je s njima započeo pregovore koji su doveli do pada i bekstva dahija, koji su kasnije uhvaćeni i, u sporazumu dvije strane, pogubljeni.
Srpski ustanici su zato zaustavili već podignuti ustanak u Rađevini i Jadru koji su pripadali Bosanskom pašaluku, a njihovo stanovništvo je zauzvrat dobilo izvjesne privilegije.
Odjek ustanka u Srbiji
Izbijanje ustanka u Srbiji u Hercegovini i Bosni je izazvalo pokret pravoslavnih hrišćana.
Nemir se posebno osjećao u Hercegovini. Međutim, kada je 1805. izbila jedna buna u Drobnjacima, Turci su je brzo ugušili.
U Dubrovniku se već tokom ljeta 1804. pričalo da će ustanici na čelu sa Karađorđem uskoro preći u Bosnu, gdje ih tamošnji Srbi "jedva čekaju".
Prekretnica na Mišaru
Početkom avgusta 1806. usledile su dvije bitke u blizini Šapca u kojima su srpski ustanici teško porazili vojsku bosanskih begova.
Treća bitka odigrala se kod Mišara 13. avgusta 1806. godine. Bila je to najveća bitka srpskog ustanka.
Poslije dva mjeseca borbe od velike turske vojske ostalo je svega nekoliko stotina ratnika koje su u Šapcu opsjedali srpski ustanici. Snage aga i begova iz Bosanske Krajine bile su prepolovljene - od 1.000, koliko ih je ušlo u Beogradski pašaluk, natrag preko Drine vratilo se tek oko 500.
Na Mišaru je pao cvijet bosanskog begovata. Među mnogima, poginuli su Sinan-paša Sijerčić iz Goražda, Mehmed Salih-beg Kulenović iz Kulen Vakufa...
Srpsko carstvo, kako su ga vidjeli srpski ustanici, podrazumijevalo je Srbiju znatno veću od Beogradskog pašaluka - do Prizrena, uključujući Bosnu, Hercegovinu i Crnu Goru.
Teror u Podrinju
"Istorija Republike Srpske":
Početkom 1807. preko Drine su na nekim mjestima prešli dijelovi srpske vojske, na čelu s Jakovom Nenadovićem, Lukom Lazarevićem i, dalje na jug, Milanom Obrenovićem, oko 12.000 ustanika.
Širom sjeverne Bosne, u oblasti Dervente, pa sve do rijeke Vrbasa i Kozare, djelovale su hajdučke čete.
Kažnjavajući narod u Podrinju, Ali-paša Vidajić spalio je nekoliko sela i manastir Tavnu. U maju te 1807. godine srpska vojska je prešla Drinu.
U borbama oko Zvornika i Bijeljine suprotstavio im se i sam bosanski vezir.
Tek po dolasku pojačanja, i uz francusku pomoć u topovima i puškama - Francuzi su godinu dana ranije ušli u Dalmaciju, kad i Rusi u Boku - Turci su konačno potisnuli srpske čete preko Drine. Crnogorske čete i ruska vojska napali su Trebinje i Nikšić, ali je izostao ustanak Srba u Hercegovini.
Stihijska buna u Bosanskoj Krajini
U Bosanskoj Krajini je od 1807. pripreman ustanak, na čijem čelu se nalazio puškar iz Bosanske Gradiške Jovan Jančić.
U zavjeri je učestvovao i sarajevski mitropolit Benedikt Kraljević.
Buna u Bosanskoj Krajini, pripremana sporo i bez spoljne podrške, izbila je septembra 1809, u vrijeme krize ustanka u Srbiji, izbila je stihijski u krajevima između rijeka Une i Bosne.
Nesuđeni vođa bune Jančić smjesta je uhapšen u Gradišci i ubrzo pogubljen.
Mada su se na oružje digle hiljade srpskih seljaka, a Turci se u prvo vrijeme zatvorili u gradove, ustanak je bio osuđen na neuspjeh.
Turske trupe su, zajedno sa pojačanjem iz Banjaluke i, kasnije, iz Bihaća, uspjele da uguše bunu.
Gradovi "okićeni" odsečenim glavama
Kad je ustanak ugušen, uslijedila je vladavina terora. Odsječene glave i uši mnogih ustanika poslane su u vezirski grad Travnik.
Austrijski zapovjednik sa granice javio je u Beč da su gradovi na Savi i Uni "okićeni" odsječenim glavama.
Buntovne planine Motajica i Kozara pokorene su do sredine oktobra 1809. godine. Zarobljeni ustanici su dovođeni u selo Mašiće, gdje su nabijani na kočeve.
Tek su ramazanski post i protesti pojedinih Turaka zaustavili pokolje Srba.
