"Istorija Republike Srpske" (2): Zemlja puteva i ustanaka
Oblasti današnje Republike Srpske u vrijeme antike bile su donekle izvan najvažnijih puteva. Stanovništvo prostranih krajeva, koji će u današnjem opsegu tek u poznom srednjem vijeku postati poznati kao Bosna, nije bilo kulturno niti etnički jedinstveno. O njemu se - na osnovama pisanja helenističkih izvora iz 4. i 3. vijeka prije nove ere i rimskih izvora, iz vremena nakon što je pobjedom u Samnitskim ratovima 290. godine p. n. e. rimska država izašla na Jadransko more - zna veoma malo.
Vjeruje se da su stanovnici unutrašnjosti Balkanskog poluostrva nazvani Ilirima inercijom trgovaca koji su ovim krajevima rijetko putovali, antičkih pisaca i, naposlijetku, rimskih vlasti koje su cjelokupno stanovništvo nazvali po plemenima koja su živjela uz granice helenskog svijeta, odnosno Rimske republike.
Prvi ilirski savez
Iliri klasičnog doba nastali su dugotrajnim stapanjem dvije kulture, na manjem prostoru od onog koji su u vrijeme rimske vladavine naseljavali Iliri i, posebno, od onog čije su stanovništvo Rimljani smatrali Ilirima.
Prvi ilirski plemenski savez nastao je početkom 4. vijeka p. n. e. i, na osnovu izvora, obuhvatao je priobalni pojas između rijeka Neretve i Vojuše. Vjeruje se da su ovoj zajednici pripadali Daorsi, koji su naseljavali oblast oko današnjeg Stoca u Hercegovini.
Antički pisci navode da je na prostoru današnje Bosne i Hercegovine živjelo dvanaest od šesnaest "ilirskih" plemena koja su naseljavala istorijsku oblast Dalmaciju.
Kako da naručite ovu knjigu
Srpsko-englekso izdanje Istorije Republike Srpske možete poručiti preko internet prezentacije www.istorijarepublikesrpske.rs ili na telefon +381643231166 .
Delmati počinju niz ratova s Rimljanima
Rimska republika priključila je ilirske obasti podijelivši ih u tri dijela, dajući svakoj drugačiji status.
Upravo nakon potčinjavanja ilirskih oblasti u primorju iz krajeva zadinarja - Livanjskog, Duvanjskog i Glamočkog polja, na primorje vrše pritisak Delmati. Ovo ilirsko pleme ušlo je tako sredinom 2. vijeka p. n. e. u rat s Rimljanima. Bio je to težak rat, koji se 155. godine p. n. e. završio porazom Delmata.
Konzul Publije Kornelije Scipion Nazika proslavio je nakon rata trijumf u Rimu. Dvije decenije kasnije Rimljani su pobijedili u Drugom delmatskom ratu. Bogati plijen upotrijebljen je za finansiranje izgradnje poznatog Kastorovog hrama u Rimu.
Do Avgustovog vremena vođena su još tri delmatska i jedan ilirski rat. Vjeruje se da je Ilirik postao rimska provincija upravo krajem 2. vijeka p. n. e.
Treći delmatski rat vođen je poslije smrti rimskog diktatora Sule. Dvije godine je rimskim legijama bilo potrebno da Delmate potisnu sa primorja i obezbijede strateški važnu Salonu.
Iliri protiv Cezara na strani Pompeja
Na prostoru današnje južne Dalmacije generacijama su ratovale rimske vojskovođe, među kojima i Julije Cezar.
Cezar je u oblastima primorja i zaleđa Balkana boravio u dva navrata, prije i za vrijeme građanskog rata.
Delmati i ostali Iliri stali su na stranu Cezarovog protivnika Pompeja.
Poslije Cezarove smrti, 44. godine p. n. e., Delmati su uspjeli da poraze rimske trupe, zarobe njihova znamenja i osvoje Salonu - današnji Solin.
Plemena iz Ilirika nisu podnosila stege države, uzimanje mladića u vojsku za ratovanje protiv Maroboda, kralja Markomana, i naplaćivanje danka.
Podstakli su 6. godine nove ere veliki ustanak u Iliriku. Svetonije, biograf rimskih careva, ocijenio je da je ovaj ustanak za Rimljane bio najteži sukob poslije punskih ratova.
Ustanak je počeo u dolinama rijeka Bosne ili Vrbasa. Na čelo ustanika stao je Baton iz plemena Desitijata.
Ilirik uključen u Rimsko carstvo
Ustanici su opsjeli Sirmijum na Savi (to je savremena Sremska Mitrovica) i Salonu (Solin) na obali Jadranskog mora. Ipak, pobjeda je izostala, a Baton je pretrpio težak poraz.
Tokom narednih godina, posebno poslije rimske pobjede, vjerovatno kod rijeke Bosne, ustanak se sveo na istočne krajeve današnje Republike Srpske.
Poslije duge kampanje i ovi ustanici su bili poraženi. Baton se predao Tiberiju, budućem rimskom imeratoru. Ostalo je zabilježeno da je, upitan zašto se njegov narod pobunio i ratovao tako uporno i dugo, odgovorio:
"Krivica je na vama, vi ste vašim stadima za čuvare slali vukove, a ne pse ili pastire."
Tako je konačno umiren Ilirik i uključen u Rimsko carstvo.
Pet drumova veza između Dalmacije i Panonije
Na pločama sa natpisima koje su danas uzidane u zvonik splitske katedrale stoji da su početkom 1. vijeka nove ere, u vrijeme vladavine cara Tiberija i konzula Publija Kornelija Dolabele, rimski vojnici izgradili pet drumova koji su išli u unutrašnjost Dalmacije i spajali primorje sa Panonijom.Pet Dolabelinih komunikacija, na koje ukazuju solinski natpisi, povezivale su Salonu kao središte Dalmacije i caput viarum, odnosno dalmatinsko primorje sa panonskom Posavinom i Podrinjem. Prema računici graditelja tog doba, izgrađeno je čak 550 kilometara rimskih drumova.
Oblast je podijeljena u dvije provincije. Tokom naredne decenije izgrađeno je pet značajnih puteva. Rimska granica izbila je konačno na velike rijeke na sjeveru, gdje je oko 70. godine nove ere podignut limes.
Oblast koju danas obuhvata Republika Srpska prestala je da bude pogranična. Počela je romanizacija ilirske aristokratije i stanovništva ovih zemalja.
Rimska država svoje najvažnije gradske centre imala je na obalama Sredozemlja. Važan prostor bila su žitna polja i pojas tvrđava na granicama - Rajni, Dunavu... Oblasti današnje Republike Srpske nalazile su se u unutrašnjosti prostrane rimske provincije Dalmacije i na jugu Panonije.
