Osam vekova srpske krune (8): Braća u ratu za presto
Veliki župan Raške Uroš Drugi je ponovo počeo tajne pregovore sa Mađarima oko napada na Vizantiju, ali su se 1153. ovi raški saveznici predomislili i sklopili mir sa vizantijskim carem Manojlom Komninom. Za to su imali dobar razlog: car je već saznao šta se sprema, pa je ponovo podigao vojsku. I, ponovo je Urošu oprostio izdaju. Međutim, na Urošev tron je krenuo njegov rođeni brat Desa.
Carigradu konačna reč
Konačna reč o tome ko će biti gospodar Raške bila je ipak na Carigradu. "Oba su se brata našla pred carem Manojlom, kivni jedan na drugog, s puno uzajamnih optužbi", piše istoričar Vladimir Ćorović. "Čak su i sablje potrzali jedan protiv drugog. Manojlo se opredelio ovog puta za Uroša, nemajući sigurno nikakva dokaza da je prekršio zakletvu. Tražio je, naravno, od njega da se na primljenu obavezu zakune još jednom i uzeo mu je, za veću sigurnost, još i taoce. Međutim, car nije odbio ni Desu. On je njemu, verovatno kao predstavniku antimađarske struje, dao kao lično bogati neki kraj Dendra, upravo neku Šumadiju, uz raške zemlje. Manojlo je tako od Dese napravio svog poverenika i večnu opomenu za Uroša".
Bune se Srbi i Mađari
Razlog zbog kojeg je car Manojlo Komnin ponovo oprostio izdaju srpskom vladaru Urošu ovoga puta bio je jasan: sada se i carev tron ljuljao. Njegov rođak Andronik Komnin je od dva dvora, ugarskog i nemačkog, u kojem je vladao car Fridrih Prvi Barbarosa, dobio obećanje da će njihove vojske pomoći prevrat u Carigradu. Mađari su već bili krenuli na Braničevo. Manojlo je saznao i za ovu zaveru, pa je pohapsio sve izdajnike, i celu godinu, od 1154, branio severnu granicu carstva. U ove mađarsko-grčke sukobe Rašani se nisu mešali, iako je veliki župan Uroš Drugi bio prijatelj ugarskog dvora. Uroša je, u jednoj pobuni srpske vlastele, svrgnuo rođeni brat Desa. Kako navodi Vladimir Ćorović, Desa je oko 1150. godine, posle rata sa Grcima, postao gospodar Duklje, Trebinja i Zahumlja. Iz naredne godine postoji jedna njegova povelja benediktinskom manastiru Svete Marije na Monte Garganu, kojom mu je ustupljeno ostrvo Mljet. Tako se ojačavši, Desa je potisnuo brata kao predstavnik one politike koja više nije htela da se oslanja na Mađare.
Tokom 1163. godine i u Mađarskoj, do tada naklonjenoj Srbima, nastale su ogorčene dinastičke borbe, iz kojih je kao pobednik izašao Stefan Četvrti, sin kralja Geze i unuk srpske princeze Jelene, sestre velikih župana Uroša Drugog i Dese. U toku tih borbi još jedan njihov brat, stari Beloš, tada ban Hrvatske, držao je stranu kandidatu kojeg je htela Vizantija, što je učinio i ban Borić. Posle Stevanove pobede Belošu se gubi svaki trag. Pretpostavlja se da ga je ubio mladi kralj. On se osvetio i banu Boriću, poslavši na njega vojsku predvođenu nemačkim vitezom Gotfridom.
Uroš se nije dugo održao. Ne zna se šta je bio neposredan uzrok njegovom padu, ali je sigurno da ga je napustila careva naklonost. Pošto Desa još nije stekao uporište u vlasteli, na raškom prestolu su se izmenjala još najmanje dvojica vladara, sve dok se Manojlo ponovo nije setio Dese. Car se, međutim, prevario u novom velikom županu.
Desa je bio veoma sličan svom kasnijem nasledniku Stefanu Nemanji. Kao čovek velike energije i dobrih veza u Evropi, više nego ijedan drugi vladar Raške želeo je njenu nezavisnost. "Ulazio je u pregovore s Nemcima, a izgleda da se orodio i sa mletačkim duždom Vitalom Drugim Mikijelijem, udavši svoju kćer za njegova sina Leonarda", navodi Ćorović.
Jedan za sve
Iako se zametak srpske države beleži još u 9. veku pod upravom kneza Vlastimira, samo ime Raške ili Rasije sreće se tek krajem 12. veka. Ona je bila podeljena na župe koje su imale svoje poglavare, a svi su dugovali poslušnost velikom županu. On je u isto vreme bio i glavni vojni zapovednik, sudija, zakonodavac i najveći zemljoposednik, s tim da je taj položaj morao neprestano da čuva od nižih župana koji bi ojačavali i pokušavali da ga svrgnu.
Župan u lancima
"Glavnu svoju aktivnost razvio je Desa u Zeti, gde je potisnuo tamošnjeg kneza Radoslava na primorje od Kotora do Skadra. Prema Vizantiji bio je s početka lojalan i povratio joj je onu oblast Šumadije, koja mu je bila ustupljena kao lično dobro. Ali, 1162, kad je u Ugarskoj digla glavu antigrčka stranka i proterala jednog Manojlovog kandidata za presto, Desa počinje politiku koja nije bila dovoljno pouzdana za Grke. On ponovo zauzima ustupljenu oblast Šumadije i ustručava se, sve do dolaska careva u Niš, da uputi u grčku vojsku obavezni broj pomoćnih četa". Manojlo zato sumnja u njega, veruje da je raški župan sklopio opasne veze sa Mađarima i na kraju odlučuje da Desu ukloni iz Srbije povevši ga sa sobom u Carigrad kao zarobljenika.
SUTRA - Osam vekova srpske krune (9):
Carev poljubac za slugu
