Osam vekova srpske krune (4): Srpkinja na čelu Mađarske
Detinjstvo i ranu mladost najmlađi Zavidin sin Nemanja je u Ribnici proveo kao i druga deca u njegovom staležu. Pripadao je porodici velikog župana Raške, a preko oca bio je u srodstvu i sa zetskom dinastijom.
Susedi su mu bili moćni gradovi Dubrovnik i Kotor, koji su imali utvrđene granice i autonomiju, što znači sopstvene zakone, sudije, činovnike. Njihove episkopije, međutim, bile su podređene arhiepiskopiji u Baru, pa se Bar smatrao politički važnijim gradom od ostalih.
Spavali na krznu i slami
Bogatiji ljudi u doba mladog Nemanje svetlost su dobijali od svećnjaka i fenjera, a siromasi su koristili luč, ali ni jedni ni drugi retko su imali krevete. Spavalo se na podu, na razvučenom krznu, a kasnije na prostim dušecima od slame. Hranili su se hlebom, kašom i sirom, a oni imućniji su povremeno na trpezi imali i meso, ovčije i svinjsko, od kojeg su se pravile šunke i slanine. Jela se i riba, a divljač samo izuzetno. Pilo se vino i medovina.
Raška na putu Ugarskoj
Raška se 1127. godine našla na putu Ugarskoj koja je zaratila sa Vizantijom u svom prodoru na Balkan. Ugarska (mađarska) vojska već je Veneciji bila otela Hrvatsku i znatan deo Dalmacije, dok je Srbima ponudila savez, znajući koliko oni žude da se oslobode vizantijske čizme. Dotle su mađarske armije najpre pregazile Beograd, ali pošto nisu bile sigurne da će ga zadržati, razvalile su gradske bedeme kako bi od tog kamena bolje utvrdili Zemun. Uskoro su Mađari stigli do Niša i Sofije, gde su potučeni, na Dunavu. Ne odustajući, oni su nastavili ka Braničevu i imali uspeha sve dok na njih nije lično krenuo vizantijski car Jovan Drugi Komnin, ali je on morao da se povlači pošto mu je vojska desetkovana bolešću i nedostatkom hrane.
Ratni metež je iskoristio srpski veliki župan Uroš Prvi Vukanović. Zauzeo je tvrđavu Ras, nateravši u beg zapovednika vizantijske posade. Razljućen, car Jovan je naredio da se zapovednik obuče u žensku odeću, posadi na magarca i provede carigradskim ulicama, a onda krenuo da guši srpski ustanak. Mnoštvo Srba je tada zarobljeno i rasejano po raznim krajevima Vizantijske carevine. Tako oslabljen, Uroš Prvi je morao ponovo da postane vazal istočnog cara. Ali, prijateljstvo sa Mađarima ne samo da nije prekidao, nego ga je 1131. i učvrstio za dugo vreme, tako što je udao svoju kći Jelenu (Vukanović) za budućeg ugarskog kralja Belu Drugog. Bela je krunisan iste godine, posle smrti svog oca Stefana.
Kraljica čvrste ruke
Čim je postala ugarska kraljica, srpska princeza je zagospodarila svojim slabim i neodlučnim mužem, kojem su stalne pijanke bile draže od državničkih obaveza. Jelena je na dvor dovela svog brata Beloša, koji je uzeo glavnu reč u mađarskoj politici, a sa njom i titulu bana Hrvatske. Jelena je svih deset godina vladavine Bele Drugog vodila Ugarsku i to tako nemilosrdnom rukom, da joj se pripisuju i svi obračuni Bele sa protivnicima. Jednom prilikom je namamila u dvor i pobila stotinu mađarskih plemića. Sa kraljem, koji je umro 1141, imala je sinove Ladislava, Stjepana, Almoša i najstarijeg Gezu, koji je postao novi kralj.
Mladi plemići u kolu
Nemanja je, budući iz dobrostojeće porodice koja je imala posede i u Raškoj i u Zeti, živeo lagodno za tadašnja shvatanja, ali ne i za današnja. Kuća njegovih roditelja je, kao i kuće ostale vlastele, bila tesna i kamenita, bez mnogo udobnosti, sa šarenim prostirkama umesto vrata i pamučnim zavesama koje su služile kao zaklon od sunca. Skupoceni predmeti u domaćinstvu bili su retki na početku 12. veka čak i na primorskim obodima Balkana. Čuvali su se se pod ključem, u kovčezima.
Osam vekova srpske krune :
Mlada srpska vlastela je veoma otmenom zabavom smatrala lov na prepelice, jarebice i tetrebe uz pomoć sokolova, koji su se mrežama hvatali po kotorskom zabrđu. Dresirani sokolovi su bili toliko skupoceni, da su se oko njih često vodile i sudske parnice. Svaki mladić visokog roda, pa tako i Nemanja, morao je da nauči da gađa lukom i strelom, i da se bori mačem. Vlastelini su od svega najviše voleli gozbe, gde su rado primali goste i iz daleka. One su se uvek završavale žestokim pijankama jer su se na njima počesto razmenjivale zdravice, pa su se čaše podizale u čast svemu i svačemu. Nemanjini vršnjaci obožavali su da igraju, naročito kolo, uz frule, gusle, gajde i rog. Održavale su se i zabave pod maskama, uglavnom životinjskim, a kada nije bilo druge razonode, odlazilo se u krčme gde su posluživale žene. Zbog žena su umele da izbiju strašne tuče. Pevalo se u svakoj prilici, od svadbi do sahrana, a epske pesme su bile nezaobilazni deo svih staleža u srpskom srednjem veku.
