Posledice jačanja islamizacije Turske (3): Od Nojeve barke vrata hrama
Istoričar umetnosti Jelena Erdeljan kaže da je crkva Svete Sofije, Božanske premudrosti, bila glavni hrišćanski hram Romejskog carstva i njegove prestonice - Carigrada.
- Do osmanskog osvajanja Carigrada 29. maja 1453. ova crkva bila je patrijaršijska bazilika u kojoj je stolovao carigradski patrijarh i mesto na kojem su se krunisali romejski carevi. Tokom srednjeg veka poštovana je kao svetinja koju su pohodili hodočasnici i s Istoka i sa Zapada - priča profesorka Beogradskog univerziteta.
Vernici sa svih strana moćnog carstva dolazili su da se poklone relikvijama i čudotvornim ikonama koje su se u njoj čuvale ili čak u nju bile uzidane. Poput drveta Nojeve barke od kojih su, po predanju, bila glavna vrata crkve. Ili, žezla Svetog Jovana Zlatoustog i čudotvorne ikone Bogorodice Jerusalimske, prenete u vreme cara Lava VI Mudrog iz crkve Hristovog groba.
Sveštenici "nestali" u zidovima
Prema rečima profesorke Erdeljan, za crkvu Svete Sofije vezane su brojne legende. Jedna kaže da je arhanđel Mihailo nadgledao njeno zidanje, druga pak da su dva sveštenika nestala u njenim zidovima u trenutku kad su prvi osmanski vojnici ulazili u zdanje i da će se vratiti kad Sveta Sofija ponovo bude hrišćanska svetinja.
- Današnje zdanje delo je slavnih graditelja Antemija iz Tralesa i Isidora iz Mileta, podignuto je u doba cara Justinijana I u VI veku. Sazdano je za pet godina, između 532. do 537. godine, na mestu dva starija crkvena zdanja iste posvete, prvog iz vremena cara Konstanca II iz IV veka a drugog iz doba cara Teodosija II iz V veka, koje je prethodno stradalo u pobuni Nika - priča profesorka Erdeljan.
Naša sagovornica kaže da u svesti srednjovekovnog čoveka crkva Svete Sofije, sa kupolom koja uprkos ogromnim razmerama deluje gotovo kao da lebdi iznad naosa, bila oličenje neba na zemlji i novog Jerusalimskog hrama.
Po predanju, sam ktitor, car Justinijan je ušavši u obnovljenu crkvu i sagledavši njeno savršenstvo, uzviknuo "Solomone, nadmašio sam te!".
- U stvaranju takvog utiska, važnu ulogu imala je i raskošna oplata od raznobojnog mermera kao i sam mermerni pod crkve, te njeni stubovi i kapiteli, mozaici, crkveni nameštaj od srebra, ikone i raskošni bogoslužbeni predmeti i tkanine koje su se u njoj nalazile i bile neophodne za litugijske potrebe - dodaje Erdeljan
Kada je Carigrad pao pod vlast Osmanlija 1453. crkva više nije bila hrišćanska bogomolja već je pretvorena u sultansku džamiju, i tako sve do 1935. godine kada je ukazom Kemala Ataturka pretvorena u muzej.
