Demografski sunovrat Srbije (1): Selo bez seljaka
Gradovi u Srbiji su sve tesniji da bi primili sve veći broj pridošlica. Prestonicu Beograd muči prenaseljenost i nezaposlenost, dok srpska sela izumiru. Po gradskim ulicama i trgovima se vuku beskućnici, a seoske kuće puste propadaju bez domaćina.
- Za pola veka, od 1950. do 2000. godine iz sela se u grad preselilo oko osam miliona ljudi! U drugim delovima sveta takav proces bi trajao najmanje oko 150 godina - tvrdi Branislav Gulan, član odbora za selo Srpske akademije nauka i umetnosti, koji se bavi proučavanjem ruralnih srpskih područja. Statistika neumoljivo ukazuje da poslednjih nekoliko decenija seoska domaćinstva ubrzano ostaju bez mladih.
- U Srbiji već godinama više umre ljudi nego što se rodi beba. Statistika beleži da na godišnje umre čak 40.000 žitelja Srbije, a najalarmantnija istina je da svake godine nestane po jedna varoš! Popis je pokazao da trećina stanovništva Srbije živi u svega 17 naselja, koja broje više od 50.000 žitelja. U Srbiji danas ima oko 800.000 nezaposlenih, a istovremeno od 4.600 sela, svako četvrto je na putu nestajanja - tvrdi sagovornik "Vesti" i upozorava da bi po selima, ako se nastavi ovim tempom, za deceniju i po ostati samo spomenici kao dokaz skorašnjeg života.
Šabac sve manji
Šabac se za poslednje dve decenije smanjio za gotovo 10.000 ljudi! Priboj je izgubio 6.000 stanovnika, a Crna Trava se prepolovila, pokazuju podaci Republičkog zavoda za statistiku. U Beograd uglavnom pristižu mladi, a sela i varošice iz kojih dolaze su desetkovane i skoro opustela.
- Ljudi u gradovima nemaju posao, a u selima nema ko da radi! Sela izumiru i ništa se ne preduzima da se trend propadanja sela zaustavi i da se razvija ruralna sredina. Od deset radnika koji su ostali bez posla, više od polovine moglo bi da se zaposli na seoskim imanjima - smatra Gulan.
Brzina kojom se smanjuje broj stanovnika Srbije je utrostručena u odnosu na period od 1991. do 2002. god. U tom periodu je znatno porastao samo broj žitelja u tri najveća grada: Beogradu, Novom Sadu i Nišu. Statistika kaže da pored Beograda, Novog Sada i Niša sa stanovništvom još ne kubure samo mesta u kojima žive muslimani, odnosno, Novi Pazar, Tutin i Sjenica, kao i opštine sa albanskim življem na jugu Srbije.
Podaci poslednjeg popisa pokazuju da u čak 702 naselja u Srbiji živi manje od 100 žitelja! Prema statističkim podacima, samo u 13 sela ima preko 8.000 stanovnika, a petina sela ima od 200 do 400 stanovnika. Danas u selima ima 50.000 napuštenih kuća, a na još 145.000 kuća u Srbiji je privremeno nenastanjeno. Zato se i procenjuje da će za 20 godina ruralno područje u Srbiji potpuno opusteti.
Demograf dr Vladimir Nikitović, saradnik Instituta društvenih nauka, upozorio je da će u Srbiji do 2050. godine biti milion i po do dva miliona stanovnika manje.
- Sada samo kao država možemo da se potrudimo da se stanovništvo ne grupiše u tri tačke: Beogradu, Novom Sadu i Nišu, već da stanovništvo bude ravnomerno raspoređeno - smatra Nikitović.
NAJMANjE OPŠTINE
* Golubac 8.161 stanovnik
* Lapovo 7.708 stanovnika
* Medveđa 7.269 stanovnika
* Trgovište 5.145 stanovnika
* Crna Trava 1.661 stanovnik
U prošlom veku pod uticajem industrijalizacije i urbanizacije, dogodila se "civilizaciona revolucija", koja je promenila poljoprivrednikov pogled na svet, promenjene su njegove vrednosti i moral, kulturne potrebe i životne aspiracije. Do Drugog svetskog rata Jugoslavija je bila poljoprivredno, tradicionalno društvo. Preko 80 odsto stanovnika je živelo na selu tradicionalnim načinom života. Zapravo čitav svet ondašnjih seljaka je bio sveden na gazdinstvo i porodicu.
Međutim, posle Drugog svetskog rata pod uticajem svetskih procesa, ali i novih vizija društva, izvedena je industrijska revolucija, koja je decu seljaka odvukla u gradove i napravila od njih radničku klasu. Razvojem tehnologije i robotizacije u 21. veku radnici su postali skoro nepotrebni i danas društvo mora da se prilagodi novom dobu.
Oko 70 odsto ukupne teritorije Srbije čini poljoprivredno zemljište, a prema poslednjem popisu, ukupno ima 1.305.426 poljoprivrednika koji čine 17,3 odsto ukupne populacije.
- To zahteva radikalno nov odnos društva prema selu i agraru! U gradovima nema šta da se radi, a u selima nema ko da radi - podseća Gulan.
Sela u Srbiji sa manje od 150 stanovnika:
* do 150 meštana - 500 sela
* do 100 meštana - 702 sela
* do 50 meštana - 352 sela
* do 10 meštana - 85 sela
- Poslednjih decenija je došlo i do usitnjavanja mnogočlanih seoskih porodica, jer se odrasla deca odvajaju od roditelja i grade sopstvene zajednice. Civilizacija je pokosila srpsko selo. Da bi se zaustavio negativni trend nestajanja srpskog sela, potrebna je nova i ofanzivna politika ruralnog razvoja. Sela nisu samo proizvodni regioni, već i mesta za život, boravak, odmor i rekreaciju. Evropska iskustva treba da nam budu pouka u politici ruralnog razvoja.
Slična je situacija i u Republici Srpskoj, gde živi 1,32 miliona ljudi. Iako najviše stanovništva živi na selu, popis je pokazao i da su mnoga seoska naselja ugašena ili se nalaze na korak od toga. Popis je pokazao da je oko 45 odsto stanovništva urbano, a 55 odsto ruralno, dok je popis iz 1971. evidentirao 27 odsto seoskog stanovništva. Međutim, danas ima na stotine naselja koja su samo geografski pojam, a u njima nema evidentiran nijedan stanovnik.
U Hrvatskoj se poljoprivredno stanovništvo u poslednjih 10 godina prepolovilo, a u 105 naselja nijednog stanovnika. U Srbiji je 200 sela potpuno pusto, a već odavno ih zovu - sela na jedan dan. Ona su potpuno pusta, a potomci nekadašnjih domaćina ovde dolaze jednom godišnje da obeleže samo seosku slavu, poput Repušnice u srcu Stare planine. Repušnica se nalazi 30 kilometara od Knjaževca, a ostala je bez poslednjeg stanovnika 1998. godine.
