Knez Lazar Hrebeljanović: Od careve kletve do kosovskog mita
Na kamenom uzvišenju s kojeg puca pogled na brdovite obronke zaronjene u krivudavu reku, po legendi, nalazila se kolevka cara Lazara. Knez Hrebeljanović rođen je 1329. godine u selu Prilepac u Novom Brdu, kraj Gnjilana, na mestu koje je bilo ulazak u Dušanov zlatni grad, jedno od utvrđenja koje je štitilo prolaz ka bogatim rudnicima. U narodu slovljen kao Sveti car Lazar, bio je srpski knez, jedan od vodećih srpskih vladara. Bio je osećajan čovek, odlučan i hrabar državnik, koji je dao svoj život za odbranu časti svoje zemlje i svog naroda. Njegovo junaštvo, hrabrost i zavet, osnov su Kosovskog boja i kosovskog mita, koji je utkan u suštinu srpskog naroda.
Grad Prilepac je njegov otac, Pribac Hrebeljanović dobio od cara Dušana Nemanjića kao nagradu za službu, jer je bio logotet (šef dvorske kancelarije) na Dušanovom dvoru u Prizrenu. Kao mladić Lazar je služio na dvoru cara Dušana, a kao dvorski činovnik dobio titulu stavioca koja mu je omogućila veliko učešće u političkom životu carevine. Knez Lazar se 1353. godine oženio ćerkom velikog kneza Vratka Milicom, koja je iz roda Nemanjića. Imali su sedmoro dece: Maru, Draganu, Teodoru, Jelenu, Stefana, Oliveru i Vuka. Lazareva prestonica bila je u Kruševcu.
Nakon naprasne smrti cara Dušana Nemanjića 20. decembra 1355, mnogi krupni i sitni feudalci, srpska vlastela, unutrašnjim sukobima i deobama doveli su do raspada srpskog carstva na šest delova. Knezu Lazaru je na upravljanje ostao deo koji se zvao Morava.
Knez Srbljem
Lazar je sebe nazivao "Gospodin vse Srbljem", "Knez Srbljem", što u stvari znači "Knez ili vladar srpskih zemalja". On je upotrebljavao i kraljevsko vladarsko ime Stefan Lazar.
Pobedom na Marici Turcima se otvorio put za dalja porobljavanja srpskih pokrajina, a odredi turske vojske sejali su pustoš po selima. Lazar je energično i mudro ženidbenim vezama oko sebe okupio moćne susede. Sestru Draginju udao je za čelnika Musu, gospodara rudarskog kraja oko Kopaonika, grada i župe Brvenik, a kćer Maru, 1371. godine, za Vuka Brankovića. Dve mlađe svoje kćeri predao je knez Lazar svatovima u Kruševcu. Jelena se udala za Đurđa Stracimirovića Balšića, "gospodara vsom Zeti i pomorju", a Teodoru za Nikolu Gorjanskog Mlađeg, uglednog feudalca u Južnoj Ugarskoj (Mačva). Sa okolnim velikašima osnovao je neku vrstu porodičnog saveza, kome je on bio na čelu.
Veran tradiciji vladara na srpskom prestolu, knez Lazar je rešio da podigne autoritet crkve. Obavešten da će Turci pokušati prodor preko Kosova, knez Lazar je na čelu svoje vojske sredinom juna došao na Kosovo.
- Pođimo, braćo i čeda - obratio se knez Lazar uoči bitke vojnicima, kako je zapisao nepoznati letopisac.
Pronađen pečat
Tokom arheoloških istraživanja na Rudniku 2015. godine pronađen je njegov pečat sa natpisom "Gospodin knez Lazar svesrpskih zemalja".
- Pođimo na podvig koji je pred nama, ugledavši se na nagradodavca Hrista. Smrću poslužimo dužnosti, prolijmo krv našu, iskupimo život smrću i dajmo udove naših tela nepoštedimo za čast i otačastvo naše, a Bog će se svakako smilovati na ostatke naše i neće istrebiti do kraja rod i zemlju našu. Bitka se odigrala na Vidovdan 28. juna 1389. godine na polju Kosovu, a u njoj je Lazar poginuo. Po odluci Državnog sabora iz decembra 1389. godine princeza Olivera, najmlađa kći kneza Lazara data je u harem sultana Bajazita I. To je bio uslov za sklapanje mira i dozvolu za prenos moštiju kneza Lazara iz Mitropolijske crkve u Prištini u njegovu zadužbinu, manastir Ravanicu. Zbog nadiranja Turaka i stanovništvo i monaštvo bilo je prinuđeno da krene u seobu, a sa sobom su poneli i na čelo kolone stavili najveću dragocenost - mošti Lazareve. Svetitelj je delio sudbinu svog naroda, preko Beograda do Sent Andreje, nazad do manastira Vrdnik, Beograda, da bi na šest vekova od Kosovske bitke, 1989. godine, bile vraćene u Ravanicu.
Kneževe osobine kao čoveka i državnika opevane su u pesmama Kosovskog ciklusa. Pred samu bitku na Kosovu Knez Lazar je dobio ucenjivačko pismo od turskog cara Murata u kome mu on traži da izabere ili mirnu predaju ključeva srpskih gradova ili borbu. Knez Lazar je imao i ljudsku i državničku dilemu, jer je morao da donese tešku odluku o sudbini svog naroda i zemlje - da li poći u bitku za koju se zna da je unapred izgubljena ili je izbeći i spasiti živote ljudi? Šta izabrati, život u ropstvu ili smrt na bojnom polju? Osećajan, ali i odlučan doneo je odluku. Spreman je da svoju vojsku predvodi u borbi za čast i da pogine u toj borbi.
Šta misle deca: Ko je bio knez Lazar?
Odgovore su dali učenici nastavnika Blaženke Trivunčić, Nenada Milosavljevića i Ljiljane Simić.
