Marko Kraljević: Megdandžija bez premca
Marko Kraljević je jedan od najznačajnijih likova narodnih episkih pesama, a njegovoj hrabrosti i junaštvu posvećena je cela jedna zbirka (ciklus). Narodna pesma ga je izvukla iz istorijske senke i učinila glavnim junakom svog doba.
Rođen je kao Marko Mrnjavčević oko 1335. godine i bio je srpski kralj od 1371. do 1395. Vladao je u zapadnoj Makedoniji sa centrom u Prilepu, poznatom kao Prilepsko kraljevstvo.
Mladi car sin Uroš smatrao je Marka čovekom od poverenja i postavio ga na čelo poslanstva da bi krajem jula 1361. pregovarao o miru između Carstva i Dubrovačke republike. Mir tada nije zaključen, ali je Marko isposlovao da se puste na slobodu zarobljeni prizrenski trgovci.
Njegov otac, Kralj Vukašin imao je posede u Makedoniji i Kosovu, a Marka je oko 1370. krunisao za "mladog kralja", što je titula koja se dodeljivala sinovima srpskih kraljeva da bi im se osigurao položaj naslednika. U Maričkoj bici 26. septembra 1371, Turci Osmanlije porazili su i ubili njegovog oca, Vukašina. Marko je ubrzo postao kralj srpske države, ali srpski velikaši ga nisu priznavali za vrhovnog gospodara, pa su razgrabili deo njegovih teritorija.
Markova tvrđava nalazila se na jednom brdu severno od Prilepa, a njeni delovi su dobro očuvani i zovu se Markove Kule. Marko je bio ktitor Crkve Svete Nedelje u Prizrenu izgrađene 1371, nedugo pred Maričku bitku. Manastir Svetog Dimitrija, poznatiji kao Markov manastir, nalazi se u selu Markova Sušica u blizini Skoplja. Ktitori, kraljevi Marko i Vukašin, oslikani su iznad južnog ulaza u manastirsku crkvu, a Marko je prikazan kao čovek ozbiljnog lika i strogog pogleda, odeven u purpurnu odeću; na glavi mu je kruna ukrašena bisernim niskama. U desnoj ruci drži veliki rog koji simbolizuje rog sa uljem kojim su pomazivani kraljevi prilikom ustoličenja.
Freska iznad glavnog ulaza u crkvu Markovog manastira prikazuje svetog ratnika na konju i realno prikazuje vitešku opremu tog doba. Konjanik umesto mača, osnovnog oružja srednjovekovnog viteza, u desnoj ruci nosi buzdovan šestoperac, što je postalo glavno oružje potonjeg epskog lika. Konj predstavljen na fresci je dlake koja odgovara vrsti šarac. Centralno mesto ove freske u crkvi ukazuje koliko je Marko cenio viteške i vojničke osobine i da je doživljavao sebe kao viteza, a tako su ga i drugi doživljavali.
Dva lika istog junaka
Epski Marko, za razliku od istorijskog, ni u jednoj ni u drugoj epohi, ni u vremenu srpskog ni u vremenu turskog carstva, ne igra sporednu i beznačajnu ulogu.
Smatra se da je ova freska poslužila narodu da stvori predstavu epskog Marka Kraljevića. Marko je tokom turske okupacije postao jedan od najpopularnijih junaka srpske narodne epike i usmene tradicije uopšte. Zapamćen je kao neustrašivi zaštitnik slabih i bespomoćnih, koji se borio protiv nepravde i delio megdane sa turskim nasilnicima.
Živeo je u vremenima pre i malo posle bitke na Kosovu polju. On je najveća zagonetka srpskog narodnog eposa, a u njegovom liku se sleglo vekovno istorijsko iskustvo naroda. Na njega su prešle uloge i sudbine mnogih epskih junaka kako onih o kojima se pevalo pre njega tako i onih o kojima se pevalo posle njega.
Marko Kraljević iz narodnih pesama poslužio je kao inspiracija mnogim srpskim slikarima. Između ostalih, poznata su dela Paje Jovanovića, Mine Karadžić, Vladislava Titelbaha i Petra Meseldžije. Njegova epska sudbina korespondira i ujedno je u kontrastu prema njegovoj političkoj biografiji.
Ko je bio Kraljević Marko?
b
