Zatiranje Srba u Hrvatskoj (14): U Splitu oteto sve srpsko
Lučki gradić iz starorimskog perioda, poznat po Dioklecijanovoj palati i crkvi Svetog Duje, Split je doživeo ekspanziju tek posle Drugog svetskog rata, u vreme postojanja SFRJ.
Samo u periodu od 1948. do 1991. ovaj grad je učetvorostručio svoje stanovništvo od 48.248 do 189.388 stanovnika te 1991, i sa prirodnim priraštajem od 30.000 stanovnika po jednom desetogodišnjem popisnom razdoblju, što je 12 puta veći priraštaj nego u periodu dok je Split bio deo Austrougarske monarhije.
Kada je reč o etničkom sastavu, hrvatsko stanovništvo je uvek bilo zastupljeno sa više od 90 procenata i to u gotovo svim popisanim razdobljima. Po ovoj činjenici, profesor Svetozar Livada navodi da se odatle Split može nazvati i "najhrvatskijim gradom" u celoj Hrvatskoj.
Promenjena struktura stanovništva
Prema popisu iz 1880. Hrvata je u Splitu bilo čak 98,27 procenata, i mada se u kasnijim popisima ova brojka smanjuje za nekoliko odsto, oni su faktički samo 1981. godine bili na nivou ispod 90 odsto, jer je na tom popisu zabeleženo da ih je 80,07 procenata.
Kada je reč o Srbima, oni su sve do 1910. godine bili gotovo pa simbolično zastupljeni sa manje od jedan odsto. Na popisu stanovništva iz 1880, Srba u Splitu je bilo tek 0,5 odsto, odnosno ukupno 73 osobe koje su se tako izjasnile.
"Tek u periodima posle, za vreme Kraljevine Jugoslavije, Srbi su imali relativno veću zastupljenost, sa više od četiri procenta, pa sve do najveće zastupljenosti od 5,58 odsto, koliko je zabeleženo na popisu stanovništva iz 1971. godine. Ostale etničke zajednice su takođe malo zastupljene u ukupnom stanovništvu, a relativno najveću zastupljenost su dosegle 1910. sa 14,93 odsto udela i 1981, sa 15,11 odsto, što je rezultat politike tada vladajućih režima, odnosno snažnog privrednog rasta i mehaničkog priliva stanovništva u okviru SFRJ", zapaža Livada.
Ipak, podaci iz dva poslednja popisa stanovništva, prvi iz 2001, a drugi deset godina kasnije - 2011, dakle u periodu samostalne Republike Hrvatske, pokazuju da je došlo do velikih promena u etničkoj strukturi stanovništva grada Splita u odnosu na stanje kakvo je bilo 1991. g.
"Prvo, drastično se smanjuje broj Srba, najpre popisom 2001. za 65,07 procenata ili 5.526 splitskih građana srpske nacionalnosti. Zatim, popisom iz 2011. Srba je dodatno manje za 5,09 odsto ili 433 srpska građanina.
Dakle, ukupno smanjenje broja srpskih građana u gradu Splitu, u odnosu na stanje iz 1991. godine je 5.959 građana srpske nacionalnosti, ili 70,17 odsto. Ovim kvantitativnim promenama udeo srpske populacije sveo se od 4,48 odsto 1991. na 1,42 posto 2011. godine, dakle približno istom onom nivou koji su Srbi imali u 19. veku", ističe Livada.
Nehumanost na delu
Sličnu sudbinu srpskoj grupi, dodaje Livada, imale su i ostale nehrvatske grupe. Njihov broj se u odnosu na stanje u 1991, dvadeset godina kasnije drastično smanjio i to za 12.087 stanovnika ili za 74,30 procenta, pa se ovim promenama, udeo ostalih etničkih grupa u Splitu sveo od 8,59 odsto 1991. na 3,26 posto 2001, odnosno na 2,35 procenta 2011. godine.
"Podatak da se smanjivanje srpskog i stanovništva ostalih manjinskih etničkih skupina nastavilo i u vreme između dva poslednja popisa, govori da se politika etničkog čišćenja nastavila i u mirnodopskim uslovima. Istovremeno, hrvatsko se stanovništvo u poslednja dva cenzusa povećalo za 8.594 stanovnika ili za 5,22 procenta u odnosu na stanje 1991. godine.
Ova brojčana pomeranja stanovništva, uglavnom su ostvarivana nasilnim putem, naročito kada su u pitanju manjinske etničke grupe, posebno srpska. Vladajući HDZ je pokazao veliki brutalitet prema drugom i drugačijem, u konkretnom slučaju prema Srbima, od kojih neki prevazilaze poznate brutalitete, odnosno nehumane odnose prema ljudskom biću. Obavljane su deložacije, odnosno nasilno iseljavanje Srba iz stanova, koje su legalno koristili kao nosioci stanarskog prava, čime su potvrdili već poslovičnu sintagmu: "Nisu se toliko mrzeli drugi i drugačiji entiteti, koliko su se volela njihova oteta dobra." Dosta je Srba zatvarano na kraće i duže vreme u zatvorima, a najviše u poznatoj kaznionici "Lora", što je bilo i "predmet neuspelog i nedovršenog sudskog procesa", ističe Livada i izvodi zaključak da je Split aktima mržnje i etničkim čišćenjem devalvirao svoje urbano obeležje i dojučerašnji građanski kredo.
"Otimana su sva dobra drugog i drugačijeg, nekažnjeno, dajući na taj način svoj doprinos ostvarivanju državotvorne doktrine čiste nacionalne države", precizira Svetozar Livada.
SUTRA: Etničko čišćenje Rijeke
Deložacije, prebijanja, prijave
Prema tvrdnjama nekih nevladinih organizacija koje su se bavile slučajevima deložacija Srba iz Splita, na početku je za taj posao bila zadužena jedinica HOS "Rafael vitez Boban", koja je u to vreme bila paravojna foramacija profašističke Hrvatske stranke prava, a ime je dobila po nacističkom komandantu iz Drugog svetskog rata. Ova grupacija je posebno bila aktivna u Ulici Ruđera Boškovića, u kojoj su skoro svi stanovi bili u vlasništvu JNA, a u kojoj se danas nalazi i spomenik podignut u čast ove jedinice. Kada su iselili Srbe, krenulo je i iseljavanje Hrvata
Tonči Majić, predsednik Dalmatinskog komiteta za ljudska prava je tih devedesetih bio najaktivniji u zaštiti Srba, zbog čega je i brutalno pretučen. Nemoguće je tačno reći koliko je srpskih porodica tada izbačeno, a Županijskom sudu u Splitu je podneto 330 kaznenih prijava zbog nelegalnog iseljenja. Procene su ipak, da je taj broj najmanje tri puta veći.
Zatvor "Lora"
Nekadašnja vojna kasarna tokom rata, pa sve do 1997. bila je pretvorena u vojni zatvor u koji su dovođeni ratni zarobljenici i iz Hrvatske, ali i iz Bosne i Hercegovine, kao i meštani sela oko Splita. Kroz logor je prošlo 1.005 registrovanih zatvorenika, a bili su izloženi stravičnoj psihofizičkoj torturi. Prema svedočenjima preživelih, zatvor "Lora" smatran za jedan od najužasnijih logora na prostoru bivše Jugoslavije tokom ratova.
