Zatiranje Srba u Hrvatskoj (9): Etničko čišćenje Dalmatinske zagore
Iako se pod nazivom Dalmatinska zagora, ovaj region Hrvatske pominje tek posle Drugog svetskog rata, faktički je deo Zagore koji obuhvata gotovo celokupno zaleđe dalmatinske obale, a to je oko 150 kilometara dug pojas uz more omeđen planinskim masivima Kozjaka, Mosora, Omiške Dinare, Biokova i Rilića. Teritorijalno, to su područja opština Knin, Drniš, Benkovac, Obrovac, Sinj, Vrlike, Imotskog i Vrgorca.
Istražujući popise stanovništva u periodu od 111 godina, profesor Svetozar Livada ističe da se u tom periodu, odnosno do 1991, i građanskog rata, stanovništvo uvećalo za nešto više od 50 procenata, a da je nacionalni sastav svih tih godina bio relativno sličan: Hrvati su činili od 61 do 64 posto, a Srbi od 31 do 35 odsto ukupne populacije.
Posledice hrvatskog proleća
"Fluktuacije nastaju posle 1971. godine kada broj stanovnika obe etničke skupine počinje blago da opada, što treba pripisati, pre svega, političkim previranjima u vremenima 'hrvatskog proljeća' i društvene krize, na što ukazuju pokazatelji verižnog indeksa za cenzuse 1961/1971, te 1971/1981 i 1981/1991", navodi Livada i dodaje da je analizirajući popise stanovništva tokom trajanja SFRJ zapažen trend "stagnatnog razvoja" odnosno uvećavanja broja stanovnika.
"To je rezultat, pre svega, teških posledica koje je demografski korpus pretrpeo tokom Drugog svetskog rata, pa se u posleratnom periodu oporavljao, ali i zbog nekih drugih činilaca, kao što su teški uslovi života i hronično siromaštvo, prisutna emigraciona kretanja, procesi deagrarizacije, školovanje mladih (pre svega velikog broja dece palih boraca NOR-a i žrtava fašističkog terora u Drugom svetskom ratu) za nepoljoprivredna zanimanja, bračna pokretljivost, kolonizacija, i drugo", navodi Livada i zapaža da se taj proces kasnije promenio, ali kolonizacijom Hrvata iz Bosne.
Situacija se drastično menja posle 1991. Podaci iz poslednja dva popisa, 2001. i 2011, govore da se ukupno stanovništvo smanjilo za čak 72.445 stanovnika, odnosno 34,28% prema popisu iz 2001, odnosno za 78.401 ili 37,10 odsto prema popisu obavljenom deset godina kasnije. Uglavnom je reč o Srbima. Prema popisu iz 2001, srpsko stanovništvo se smanjilo za 63.024 stanovnika ili za 85,93%. Nešto manji procenat smanjenja je zabeležen na sledećem popisu iz 2011, kada je zabeleženo da je Srba manje za 82,10 odsto.
Tuđmanov cilj
Profesor Livada nema dileme šta je tome uzrok:
"Ovaj manjak srpskog stanovništva 2001. označava ujedno i broj prognanih Srba kada se od tog broja odbiju poginuli i nestali. Njih je, prema evidenciji Veritasa, 1.360 poginulih i 245 nestalih. Dakle, iz ove regije je prognano 61.419. Kao što je vidljivo, demografska slika ove dalmatinske regije se dramatično izmenila, drastičnim padom broja srpskog stanovništva, slično kao i njihovih sunarodnika u prethodno analiziranim regijama Hrvatske, i to na jedan veoma radikalan način, skoro kompletnim progonom sa svojih vekovnih ognjišta", ističe Livada i ocenjuje da je broj Srba u Hrvatskoj danas na onom nivou koji je prvi predsednik Hrvatske, Franjo Tuđman zacrtao kao državni cilj.
"Naime, udeo srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu u ovoj dalmatinskoj regiji sveo se 2001. na 14,07%, a 2011. na 17,90%, naspram 95,32, odnosno 89,50% hrvatskog stanovništva. S obzirom na selektivni povratak Srba zato što se uglavnom vraćaju ostareli da umru u svojoj postojbini, i daljeg delovanja, do divljanja ekstremnog nacionalističkog pokreta, kao i činjenice da ne samo što su Srbi prognani, nego je uništena i njihova nadgradnja, a ono malo što je ostalo, posebno nepokretna imovina, predmet je špekulacija i useljavanja koloniziranih Hrvata iz Bosne, i veoma komplikovane i birokratizovane procedure stambenog zbrinjavanja prognanih Srba, realno je očekivati dalje opadanje broja srpskog stanovništva na ovim prostorima, sve do, i ispod, nivoa Tuđmanove projekcije od tri procenta".
Raspadanje porodica
Analizirajući podatke sa dva poslednja popisa, profesor Livada je primetio da se broj hrvatskog stanovništva 2001. smanjio za 4,68 odsto, a deset godina kasnije, za 10,50 odsto. Ovaj stručnjak to objašnjava činjenicom da i mladi naraštaji Hrvata imaju problem oko zapošljavanja, obrazovanja i rešavanja osnovnih socijalni i društvenih problema, zbog čega masovno napuštaju Dalmatinsko zaleđe.
"Tome nije doprineo i trend kolonizacije Hrvata iz Bosne koji su dovedeni na kraju u isti položaj raspadanja porodica kao što je to bio slučaj sa Srbima", naglašava Livada.
Ekonomske migracije
U Dalmatinskoj zagori je tradicionalna privredna delatnost poljoprivreda, uzgajanje mediteranskih kultura, a ponajviše vinove loze i stočarstvo. Kako su i stambeni i poslovni objekti građeni mahom od kamena, otuda su tokom rata bili "atraktivni" za prisvajanje ili razaranje.
Međutim, zbog teških uslova života, ovaj kraj je uvek važio za pasivan i siromašan kraj poznat kao depopulaciono područje i velikim brojem ljudi koji su odlazili u inostranstvo. Poslednjim ratom, najveći broj Srba iz dalmatinskog zaleđa je bolju sudbinu pronašao od Kanade do Australije.
Brojke
Srba je u Dalmatinskom zaleđu 1880. godine, bilo 49.841, a Hrvata 89.178. Prema popisu iz 1910, Srba je bilo 69.198, a Hrvata 125.348. Taj trend rasta stanovništva trajao je sve do Drugog svetskog rata. Na prvom mirnodopskom popisu iz 1948. mogu se videti katastrofalne posledice politike istrebljenja Srba unutar NDH. Tada je registrovano 79.686 Srba, a čak 143.896 Hrvata.
