Zatiranje Srba u Hrvatskoj (12): Tuđmanov "san" u Gorskom kotaru
Prema mišljenju profesora Svetozara Livade zasnovanog na opsežnoj analizi statističkih podataka stanovništva Hrvatske od 1880. do 2011, teritorija Gorskog kotara je klasičan primer kako je antisrpska politika vladajućeg HDZ-ovog državnog režima bila teritorijalno sveobuhvatna, s glavnim ciljem da se po svaku cenu smanji broj srpskog stanovništva na što je moguće niži nivo.
On tu tvrdnju temelji i na činjenici da ovo područje nije bilo zahvaćeno ratom 1991. godine, i da nije pretrpelo direktne posledice oružanih sukoba, ali i da su one indirektne izgleda bile mnogo opasnije.
Iako se uvidom u dugoročni razvoj stanovništva ove regije može zaključiti da broj i Hrvata i Srba uglavnom stagnira, zbog čega se u posmatranih 131 godinu ukupan broj stanovnika povećao za svega 6, 54 odsto, odnosno tek za 4. 695 ljudi, profesor Livada upozorava da je to značajnije izraženo kod srpskog stanovništva, a uzroci su najpre ljudski gubici u Drugom svetskom ratu, a zatim i događaji tokom i posle građanskog rata 1991-1995. godine. No, krenimo redom.
Ustaški masakri
Prema prvom validnom popisu stanovništva iz 1880. godine, bilo je 49.067 Hrvata (68,30 posto) i 22.173 Srba (30,87 odsto). Međutim, posle prvog posleratnog popisa iz 1948. godine broj Srba se smanjio na 19.379, odnosno 28,71 procenat, u odnosu na 70.49 odsto Hrvata.
"Prvo krizno razdoblje su godine Drugog svetskog rata kada je srpsko stanovništvo bilo izloženo užasnom masakru i pretrpelo velike gubitke. Na to ukazuje podatak o broju srpskog stanovništva prema prvom poratnom popisu 1948. godine, kada je brojilo 19.379 stanovnika, što je u odnosu na stanje 1910. godine manje 22 odsto ili 5.432 stanovnika. Kod hrvatskog stanovništva postotak gubitka je 4,61 odsto ili 2.301 stanovnik", ukazuje Livada.
Na sledećem popisu 1953. godine, broj Srba se neznatno uvećao (bilo ih je 20.146), da bi od 1971. taj broj konstantno padao da bi ih na popisu iz 2011, na kraju bilo tek 5.986, odnosno 14,67 odsto.
Svetozar Livada smatra da je upravo period poznat kao Hrvatsko proleće i talas hrvatskog nacionalizma najviše uticao na početak iseljavanja srpskog življa.
"Popis stanovništva iz 1981. registrovao je 23,64 procenata manje srpskog stanovništva ili 4.073 stanovnika, nego što ga je bilo 1971", zaključuje ovaj stručnjak.
Pritisci i strah
Tako je Srba na popisu iz 1981. bilo 13.155, odnosno 22, 96 odsto, a deset godina kasnije, uoči početka građanskog rata ukupno 13.317.
"Međutim, posle 1991. godine, srpsko je stanovništvo pretrpelo još jači udarac. Iako ovo područje nije bilo zahvaćeno građanskim ratom, za razliku od prethodno analiziranih regija, ipak se u njemu snažno osećala antisrpska politika vladajućeg HDZ-ovog režima, pa su mnogi pojedinci i porodice srpske pripadnosti pod pritiskom, zbog gubitka posla, pretnji i iz straha iseljavali, unutar i izvan Hrvatske. O tome govore podaci iz popisa 2001. i 2011, kada je ukupan broj Srba sveden na 16,22, odnosno 14,67 procenata", navodi Livada i poentira:
"Izraženo u apsolutnim brojevima, srpski demografski korpus je izgubio u odnosu na stanje 1991. godine više od polovine svog stanovništva, egzaktno 7.331 duša ili 55,09 odsto. U istom razdoblju hrvatsko stanovništvo se smanjilo za 10,12 odsto. Ova regija je primer kako je antisrpska politika vladajućeg HDZ-ovog državnog režima bila teritorijalno sveobuhvatna, a po metodama delovanja prilagođena kako ratnim tako i mirnodopskim uslovima. Njegov glavni cilj je bio, kako je i sam Tuđman javno govorio, da se smanji broj srpskog stanovništva na što je moguće niži nivo", zaključuje ovaj stručnjak.
O pravim razmerama egzodusa Srba u Hrvatskoj možda je najbolje doći posmatrajući sunovrat jednog naroda u gradovima.
Stoga se Livada u svom istraživanju bavio podacima iz najvećih gradskih sredina po broju stanovnika i nekoliko karakterističnih po broju stanovnika do 1991. godine. U narednih nekoliko nastavaka biće reči o promenama strukture stanovništva u Zagrebu, Kninu, Splitu, Rijeci, Dubrovniku, Vukovaru, Daruvaru...
Dve trećine Hrvata
Svetozar Livada navodi da se u prvih 40 godina od kada su obavljani popisi stanovništva, od 1880, ukupno stanovništvo povećalo za svega za 4.695 stanovnika, što je ispod nivoa prosečne proste reprodukcije.
"Hrvatsko stanovništvo ima isti trend, ali na još nižem nivou. Naime, ono se povećalo za samo 1,64 procenta ili za 807 stanovnika, dok se srpsko stanovništvo u istom periodu relativno najviše povećalo, tj. za 11,90 odsto ili za 2.681 stanovnika, što su, realno je pretpostaviti, novodoseljeni graničari. Što se tiče nacionalnog sastava ukupnog stanovništva, ono je bilo stabilno u tom razdoblju i kretalo se u razmeri 2/3 hrvatskog naspram 1/3 srpskog stanovništva.
Veza sa Jadranom
Ova regija je deo planinske Hrvatske preko koje prolaze saobraćajnice povezujući središnju Hrvatsku sa jadranskom obalom. Poznata je po obilju prirodnih lepota, reka, jezera i nacionalnom parku Risnjak.
"Gorski kotar je područje specifično sa stanovišta naseljavanja, rasporeda i tipa naselja. Uslovi života su složeni, zbog relativno malo obradivih površina, klimatskih oscilacija, nagiba tla i znatnih šumskih površina u privatnom vlasništvu. Poljoprivreda i ostale privredne delatnosti su relativno nerazvijene, pa je radno sposobno stanovništvo, posebno školovanje mladih naraštaja, orijentisano prema gravitacionim područjima primorskih centara, što je jedan od razloga da je ovo tradicionalno depopulaciono područje", objašnjava Livada.
