Zatiranje Srba u Hrvatskoj (15): Bezumlje u Rijeci
Baš kao i u Splitu, i u Rijeci je broj Srba do 1900. godine bio manji od jednog procenta. Kao grad i luka, Rijeka je svoj procvat doživela tek posle Drugog svetskog rata, sa nastankom SFRJ, kada je došlo do ubrzane industrijalizacije.
To je bio i osnovni razlog da se broj stanovnika uveća za čak šest puta u odnosu na popis 1880. godine. Kada je reč o etničkoj strukturi stanovništva, i u ovom primorskom gradu Hrvati su u velikoj većini i posmatrajući popise do 1991. brojali 72 procenta od ukupne populacije.
Međutim, profesor Svetozar Livada zapaža da to nije uvek bilo tako, i da su Hrvati sve do posle Drugog svetskog rata u nekim periodima bili čak i u manjini u odnosu na ukupan broj stanovnika.
Statistički gledano, Hrvati su sve do 1890. bili većinski živalj sa 97,14 odsto u ukupnom broju stanovnika, da bi se na popisu iz 1900. ustanovilo da ih je skoro, pa duplo manje, odnosno 48,16 posto. Na popisu održanom deset godina kasnije, taj broj se još više smanjio i bio je 40,94 procenta. Udeo povećanja nehrvatskog stanovništva se tako sa 2,43 odsto, koliko ih je zabeleženo 1890, uvećao na 51,53 odsto 1900, a 58,47 odsto 1910. godine.
Duplirani stanovnici
Hrvata je te 1880. godine bilo 29.536, sa tek 53 Srbina u gradu. Međutim, broj stanovnika Rijeke se samo 12 godina kasnije bukvalno duplira, pa je tako narastao na 53,230 stanovnika, od čega 25.638 Hrvata, 163 Srba, a ostalo stanovništvo su činili mahom Italijani.
Broj Hrvata je nastavio da pada, pa je na popisu iz 1910. njihov broj doživeo svoj istorijski minimum u odnosu na posmatrani period od 131 godine. Te 1910. je zabeleženo da je u Rijeci, Hrvata bilo 40,94 odsto u odnosu na ukupno stanovništvo.
- Sasvim realno je pretpostaviti da se to uvećano nehrvatsko stanovništvo sastojalo, pretežno ili isključivo, od državljana Austrougarske. Za vreme SFRJ, neposredno posle Drugog svetskog rata, došlo je do velikog, pretežno dobrovoljnog iseljavanja italijanskog stanovništva, a zatim Rijeka počinje da se industrijski razvija, što je uticalo i na razvoj stanovništva, koje se, 1991. godine, povećalo oko 2,5 puta. Hrvatsko je stanovništvo povratilo svoj većinski status, pa je u tom periodu njegov prosečan udeo više od 72 procenta - navodi Livada.
Kada je reč o srpskom življu, ono je, sve do 1910. godine bilo ispod jednog procenta u ukupno broju stanovnika Rijeke. To se drastično menja tek sa nastankom SFRJ, da bi svoj maksimum dosegao od 11,25 procenta i sa udelom od 18.891 stanovnika.
Kada je reč o udelu srpskog stanovništva u ukupnom broju stanovnika Rijeke, Srba je sve do 1910. godine, bio simboličan broj: ispod jedan odsto, da bi se posle, u okviru SFRJ, od 1948. godine pa nadalje, taj udeo stalno povećavao, da bi 1991. dosegao maksimum od 11,25 procenata ili 18.891 stanovnika srpske nacionalnosti.
Kada je reč o srpsko-hrvatskim odnosima, demografska struktura grada Rijeke je 1991. bila sledeća: Hrvati 69,76 procenata, Srbi 11,25 odsto.
- Ova demografska slika, kao uostalom i u gotovo svim razdobljima u prošlosti, primer je jednog multietničkog grada, sa svim pozitivnim svojstvima i karakteristikama, koje multietničnost sa sobom povlači: tolerantnost, međusobno uvažavanje, urbano rezonovanje i ponašanje, zajednički interes, solidarnost..., što stvara jedan poseban "specifičan mentalitet celokupnog stanovništva" - ističe Livada.
Prema njegovim rečima, tokom i po završetku poslednjeg rata, Srbi iz Rijeke su proganjani na najrazličitije načine, a pre svega zastrašivanjem i pretnjama, ali i ugrožavanjem i oduzimanjem stanarskog prava.
- Ovi su podaci ilustracija bezumlja, koje je zahvatilo ne samo sudbinu novopridošlih, nego i sudbinu onih drugih i drugačijih, kojima je Rijeka bila zavičajno rodno mesto. Primer Rijeke, u kojoj HDZ nikada nije bio na vlasti, govori o snazi, uticaju i sveobuhvatnosti tzv. integralnog nacionalizma centralnih vlasti sa dominacijom HDZ kao kovača građanske strane rata. Ujedno je to poraz lokalne uprave na čelu sa SDP, koja nije štitila stremljenja, interese, koristi i potrebe gradskog stanovništva u celini - zaključuje ovaj stručnjak analizu statističkih podataka u Rijeci.
Drastične promene
Poslednja dva popisa stanovništva sprovedena 2001. i 2011, pokazuju da se demografska slika Rijeke drastično promenila u odnosu na 1991.
Ukupno stanovništvo je smanjeno za nešto manje od jedne četvrtine, odnosno za 39.340 stanovnika ili 23,41 procenta. Hrvatsko stanovništvo je smanjeno za 11.042 stanovnika ili 9,41 odsto, a srpsko za nešto više od polovine, odnosno za 10.445 ili 55,29 posto. Smanjen je procenat i ostalih etničkih grupa i to za više od duplo, pa ih je manje za 17.853 stanovnika ili 55,97 procenata. Sadašnja demografska slika, odnosno etnička struktura stanovništva grada Rijeke je sledeća: Hrvati 82,52 odsto, Srbi 6,57 posto, "ostali" 10,92 procenta.
"Ono što je očigledno iz navedenih podataka jeste činjenica, da je od 1991. do 2001, zatim i do 2011. godine izvršeno etničko čišćenje nehrvatskog stanovništva, posebno drastično Srba i pripadnika ostalih etničkih skupina, među kojima verovatno Italijani čine većinu", navodi Livada.
Italijana sve manje
Kada je reč o ostalim etničkim grupama, italijanska je imala primat sve do 1948. kada se na popisu tako izjasnilo čak 43,37 odsto ukupnih stanovnika Rijeke. Ali, u svim kasnijim popisima stanovništva, broj Italijana se kontinuirano smanjuje, sve do nivoa od 18,99 procenata, koliko ih je zabeleženo 1991.
"To je vreme optacije, kada su se Italijani masovno iseljavali u Italiju", objašnjava Livada.
