Manastir Hilandar (12): "Sveti" rat Lazarevića i Brankovića
Od 14. veka hilandarsko vlastelinstvo se i dalje širilo, o čemu svedoče brojne srpskih vladara. Srpski knez Lazar Hrebeljanović nastavio je nemanjićku tradiciju, pridružujući se svojim prethodnicima kao ktitor.
Hilandarskoj sabornoj crkvi on je dozidao spoljnu, Lazarevu pripratu. Hilandarskoj bolnici dao je, desetak godina pre Kosovskog boja, sela Jelašnicu i Hvosnu. Lazareva hrisovulja o tome sačuvana je na Svetoj Gori.
Manastir Hilandar:
Kosovska bitka 1389. je Hilandar stavila na vetrometinu, između dve zaraćene porodice, i dalje vladajućih Lazarevića i kosovskih vlastelina Brankovića. Brankovići su isprva imali veći uticaj: hilandarski monah Gerasim je bio rođeni brat Vuka Brankovića, tradicionalnog "izdajnika" na Kosovu.
Kneginja Milica i njen sin, despot Stefan Lazarević, ukinuli su novobrdski dohodak koji je Lazar bio dodelio Hilandaru i koji je mnogo značio za opstanak manastira u trenutku kada je privreda manastirskog vlastelinstva počela da gubi nekadašnju vrednost.
Brankovići su i sami darivali Hilandar, i o tome je sačuvana povelja Vukova iz 1393, ali su ekonomske prilike Hilandara mogle da se poprave tek popravljanjem odnosa sa Lazarevićima. Do toga je i došlo posle smrti Vuka i Gerasima.
Na molbu Hilandaraca despot Stefan obnovio je novobrdski dohodak od 100 litara srebra godišnje, poveljom 1405. godine. I Dubrovnik, srpski saveznik, preuzeo je obavezu da svake godine isplati Hilandaru 500 dukata. Uz ovakva davanja javili su se novi oblici ktitorskih odnosa.
U Hilandaru srpski vladari i vlastela kupuju od manastira tzv. adelfate, pravo na doživotno izdržavanje određenog broja monaha, za sebe ili članove svoje porodice ukoliko dođe potreba da se iz svetovnog života povuku u manastir. Ktitorskim pravom i adelfatima služili su se i Lazarevići i Brankovići, koji su pomagali i druge svetogorske manastire sve do propasti Srbije 1459. godine.
Slepi Grgur umro kao monah
U Hilandaru i njegovim posedima poslednje srpske vladarske i vlastelinske kuće našle su utočište. Slepi Grgur Branković, sin despota Đurđa i Jerine, umro je 1459. kao monah German na jednom hilandarskom metohu u oblasti Strume, a sahranjen je u Hilandaru. I pojedini crkveni velikodostojnici, ratom lišeni svojih eparhija ili manastira, nalazili su utočište i grob u Hilandaru.
