Vojno vazduhoplovstvo Srbije (1): Penzioneri lete srpskim nebom
Tragedija vojnog helikoptera Mi-17 u kojem je živote izgubila posada, kao i tek rođena beba i dvojica medicinskih radnika, u prvi plan je ponovo izbacila akutni problem stanja srpskog vojnog vazduhoplovstva. Nije nikakva tajna da nam je tehnika zastarela u najvećoj meri.
Ono što nije uništeno u ratu 1999. godine danas služi uz ogromne napore letača i mehaničara, ali svakom resursu, pa i najbolje održavanom, vreme će jednom isteći. Ono što posebno brine jeste pitanje da li će i koliko ljudi to platiti glavom. Stanje je alarmantno, a novca za modernizaciju jednostavno nema.
Stari resursi Bugarske
Lovac MiG-29 je osnovni borbeni avion Bugarske. U periodu 1989-1990. nabavljena su 22 aviona, a danas je u inventaru 15. Uglavnom je operativno oko šest aviona. Planirano je da ostanu u upotrebi do 2020. godine. Rumunija je u periodu od 1962. do 1981. nabavila 320 aviona MiG-21. Juna 1993. sa izraelskom avioindustrijom potpisan je ugovor za modernizaciju 110 aviona varijanti MiG-21.
Primera radi, najmoderniji avion Vojske Srbije je lovac MiG-29 koji je pojačao flotu Jugoslovenske narodne armije pre 28 godina! U sastavu 101. lovačke avijacijske eskadrile "Vitezovi", te 204. vazduhoplovne brigade na aerodromu Batajnica nalaze se ukupno tri jednoseda MiG-29B i jedan dvosed MiG-29UB. Remontovani su i modernizovani između 2008. i 2010. godine. Svedoci smo bili prošlogodišnjeg prizemljenja preostalih MiG-ova vojske jer za njih nije bilo dovoljno akumulatora za startovanje motora! Bruku je prekratio ruski predsednik Vladimir Putin lično, naloživši svojoj vojsci da donira akumulatore Srbiji, između ostalog i kako bi ti avioni poleteli na vojnoj paradi povodom sedam decenija od oslobođenja Beograda.
Drugi tip aviona koji posedujemo je MiG-21, inače letelica koja je uvedena u vojno vazduhoplovstvo na početku Hladnog rata pedesetih godina prošlog veka. Na batajničkom aerodromu stacionirano je 18 jednoseda MIG-2, od kojih je 11 zapravo otpisano jer su im resursi istekli između 2007. i 2009. godine. Srpsko nebo čuvaju još i jurišnici tipa orao, raspoređeni u 241. lovačko-bombarderskoj eskadrili Tigrovi, odnosno 98. vazduhoplovnoj brigadi na aerodromu Lađevci kod Kraljeva, dok jedan avion leti u sastavu Centra za letna ispitivanja Tehničko-opitnog centra. Ukupno ih je 19 na stanju. Školsko-borbeni avion G4 supergaleb se u slučaju rata može upotrebiti kao laki jurišnik i Vojska Srbije raspolaže sa 23 aviona koji pripadaju 252. školsko-trenažnoj avijacijskoj eskadrili Kurjaci sa ušća na aerodromu Batajnica i 241. eskadrili na Lađevcima. Nezvanično, vojska u letnom stanju ima desetak aviona ovog tipa.
Stanje u kojem se srpska avijacija danas nalazi posledica je toga što u vazduhoplovstvo nije ozbiljnije ulagano još od početka 90-ih godina prošlog veka i izbijanja rata u bivšoj SFRJ. Za borbeni avion je 15 godina duboka starost, a brzo tehnološki zastareva, jer se svakih tri do pet godina borbeni avioni modernizuju. Na opasnost da Srbija ostane bez dela avijacije prošle godine upozoravao je komandant Vazduhoplovstva general Ranko Živak, ali očigledno bez efekta, jer se stanje od tada nije popravilo.
Budućnost avijacije, prema rečima Bojana Dimitrijevića, istoričara i nekadašnjeg pomoćnika ministra odbrane, u rukama je, pre svega, političara, a manje vojnika.
- Država mora da definiše svoj stav prema pitanju zaštite neba iznad Srbije. Mora da izabere strateškog partnera, a to je već politička odluka - kaže Dimitrijević.
Eskadrila u najam
Jedini borbeni avion mađarskog ratnog vazduhoplovstva je savremeni švedski višenamenski borbeni avion gripen. Februara 2003. godine Mađarska je potpisala ugovor vredan milijardu evra o iznajmljivanju 14 aviona, 12 jednoseda JAS-39C i dva dvoseda JAS-39D. Prvi avioni stigli su marta 2006, a svi avioni su isporučeni do decembra 2007. Iznajmljeni su na 10 godina, a 2012. iznajmljivanje je produženo za još 10 godina, do 2026. Svi avioni nalaze se u 59. taktičkoj vazduhoplovnoj bazi Kečkemet u sastavu 1. lovačke eskadrile Puma.
Prethodnih godina rađene su studije za nabavku novog višenamenskog borbenog aviona, ali se dalje od toga nije išlo, para jednostavno nema. A Srbiji je, prema veličini teritorije i geostrateškim okolnostima, potrebno otprilike 40 do 50 savremenih borbenih aviona. Polovina od toga bi bila u osnovnoj nameni, dakle lovci presretači, a ostatak lovci bombarderi, kao i trenažeri dvosedi za obuku.
Jednu stvar trebalo bi odmah razjasniti. Dobro je da država ima vojnu avijaciju, ali to nije nužno. Ima zemalja koje nemaju vojno vazduhoplovstvo, tačnije nemaju vojne avione. Kod nekih je reč o veličini teritorije, poput Slovenije, dok su druge izračunale da im je jeftinije da plate nekoj od susednih država da se staraju o bezbednosti neba.
Pojašnjenja radi, osnovna uloga lovačke avijacije je da presretne, identifikuje i obori cilj u vazduhu, a to je najčešće neprijateljski avion. U mirnodopskim uslovima, ono "neprijateljski" je uglavnom "nepoznati", "zalutali" ili "nenajavljeni", a "obori" postaje "uspostavi kontakt" i "sprovede na sletanje".
Naravno da je svaka zemlja dužna da se stara o suverenitetu svoje teritorije, što uključuje i vazdušni prostor, ali taj posao se može delegirati na nekog drugog, kao što je to slučaj već pomenute Slovenije, ili Litvanije, Letonije, Estonije, Albanije, Crne Gore, Luksemburga ili Lihtenštajna na primer. Borbenu avijaciju nemaju ni Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Albanija i Makedonija.
Hrvatska u svom arsenalu ima 10 zastarelih ruskih lovaca-presretača MiG-21, šest jednoseda MiG-21bisD i četiri dvoseda MiG-21UMD proizvedenih u periodu od 1972. do 1980. Jednosedi su nabavljeni u periodu 1993/94. iz Ukrajine kada je Hrvatska nabavila 40 MiG-21, a dvosedi koje danas koristi Hrvatska su nabavljeni od Poljske 2002. Što se tiče trenutne operativnosti, leti šest aviona, od toga dva dvoseda.
Nema precizne računice koliko bi koštala modernizacija srpskog vojnog vazduhoplovstva. Savremeni borbeni avion košta oko 40 miliona dolara. Polovni, a remontovan i modernizovan se može nabaviti po upola nižoj ceni. Vek polovnog je takođe prepolovljen, ali to nije naročiti problem s obzirom na to da avion pre tehnološki zastari nego što mu isteknu resursi. Protivoklopni helikopter košta dvadesetak miliona dok su transportni helikopteri i avioni nešto jeftiniji. Sve u svemu, ako bi se kupovale nove letelice, račun bi iznosio oko tri milijarde dolara.
