Karađorđe u narodnom predanju (13): Evropa se branila u Deligradu
Dr Slobodan Branković, vojni istoričar smatra da je Deligrad najznačajnije i najslavnije mesto u istoriji Srbije 19. veka i da svojim značajem prelazi lokalni okvir i okvir vremena u kojem je to utvrđenje nastalo, kao i da ima međunarodni značaj.
Branković je u kameru Topola filma govorio:
- Deligrad je nazivan i bedemom Evrope. U vremenu, ustaničkom srpskom vremenu, odjeknulo je tada svetom. Na Smederevskoj skupštini odlučeno je o oslobođenju Srbije i gradova kada je Petar Dobrnjac ušao u napušteni Aleksinac, ali otomanska trokontinentalna sila nije se nikako mirila s takvim stanjem, rekao je Branković za knjigu "Kazivanja i filmovi o heroju topolskome".
- Zato je spreman napad sa mnogo jačom silom. Iz austrijske vojske Vuk Žikić prešao je u srpsku i u selu Jabukovcu počeo gradnju tvrđave, odnosno deligradskih šančeva, u okviru trougla. To je mesto, zvano raskršće svetova, kapija Pomoravlja, na raskršću triju Morava i taj pravac i to mesto imaju geostrateški značaj. Znamo šta povezuje Evropu, Afriku i Aziju i da su svi pravci osvajača, a i branilaca prolazili baš tuda, kao što je srpska kuća na drumu.
Tragovi u vremenu
- Daroviti slikari, preteče slikarstva su, jednim potezom, ostavljali tragove u tom neprolaznom vremenu. Zato mi i nalazimo poređenja u svetskim izvorima, da je Deligrad možda značajniji od tvrđave vojvode Velingtona, kako rekoh, da je Deligrad bedem Evrope. Podsećam da su u središtu Evrope strahovali od prodora otomanske sile, dolinom Morave i dalje Podunavljem, ispričao je Branković.
Pogibija Žikića
- To mesto je dobilo na značaju, jer su branioci prevazišli svoje sopstvene snage, a borbe su vođene od 1806, sa prekidima do 1813.
Deligrad je dobio naziv, pre svega, od svojih velikih protivnika. U etimološkom značenju, to je nemačko-turska kovanica, a nazivan je još i Deligrad - grad junaka, Deligrad, deli-top, deli-logor, deli-varoš. Postoje i druge priče i predanja, osim ovih, u naučnim izvorima utvrđenih činjenica.
- Za Deligrad je najbitnije da je način odbrane za to vreme bio prvorazredan i inspirativan, ne samo za vojnu nauku, nego isto tako i za etiku, po onome što su ljudi činili braneći taj deo prostora. Slavu je pratila tragedija. Slavni graditelj šanaca Žikić je stradao od granate, kada se najmanje nadao, ne dovršivši rečenicu "Ne bojte se Srbi...", i to o Uskrsu. Njegovo telo počiva u manastiru Sveti Roman, gde je docnije sahranjeno i telo Vronskog, junaka romana "Ana Karenjina". Taj sudbinski motiv je vezan za narod Srbije koji se oslobađao i u glasilima toga doba našao je inspiraciju, bio je zastupljen, ne samo tekstovima, nego i vrlo značajnim crtežima. Ako se setimo, to je početak zlatnog doba.
Zavađene vojvode
Ono što je bitno za srpske odnose, to je pesma opevala, a jedna od najnovijih je pesma pesnika akademika Ljubomira Simovića, da je dolazilo do unutrašnjeg sukoba između vojvoda Petra Dobrnjca, Milovanovića, Miloja Petrovića - kuma Karađorđa. Ti odnosi, zaokupljali su unutrašnju pažnju isto kao i borba 14 paša sa ogromnom turskom silom koja je zaustavljena na Mozgovačkom ... gde je Jovo Kursula uspeo svojim junaštvom da zaustavi taj prodor i postane predmet pesama i simboličkog nadograđivanja i u vremenu partizana i četnika koji su vezani upravo za to područje.
- Kad se kaže Deligrad je neosvojiv, hoću da podsetim i na onu ključnu činjenicu. Zvanični naziv je usvojen, Savet Srbije ga je usvojio kada je doneo ime Serbija umesto Servia. Tada i ime Deligrad, postaje zvanično. Ali između tog zvaničnog i simbolike, koja je na najsnažniji način odražavala epohu te hrabre borbe i branilaca, postoji nešto što je zabeleženo u analima, u retkim izvorima rasutim, a to jeste ono što je bitno, ne samo za svetsku istoriju, nego i za svetsku diplomatiju.
Ključ Balkana
Deligrad je nazvan ključem Srbije, ali više od toga, u Drugom svetskom ratu, poput te misli, to središte, dakle, Srbija nazvan je ključem Balkana. Dakle, ta reč, ključ - imala je simbolično i asocijativno značenje. O kojim junacima se tu sve radilo? Da spomenem Petra Dobrnjca i pesme o njemu, da spomenem da su možda epske pesme jača strana prikaza tih događaja, negoli što je idealna rekonstrukcija vojnih sukoba.
U "Srpskom vitezu" je objavljena pesma "Boj na Deligrad" i crtež Sinđelića, a upravo Deligrađane sa Resavcima, Đorđe Kragić je zamenio na Čegru. Posle pogibije Sinđelića preuzeo je komandu, ali i Kragić je stradao i postao je deo tog velikog Sinđelićevog kraha, a njegov sin Petar Kragić je nastavio borbu do 1813.
Šanac na Deligradu je u obliku trougla i vrlo je interesantno da je omogućavao braniocima da se, bez obzira na prodor, povuku. To se i dogodilo. Kada je Srbija pala 1813. godine, kada su se druge vođe spasavale, preplivavajući Dunav, kada je bio ranjen i sam Vožd koji se isto tako spasao, jedina tačka, a to je tačka srpskog duha, ostao je Deligrad, sa svojim braniocima, neosvojiv i nepotkupiv. Eto ideala za jedno vreme prvog rata u istoriji Srbije, vreme istočne krize, gde je Deligrad postao sedište, ne samo srpske vojske nego i svih dobrovoljaca sveta.
Ta simbolika je bila toliko jaka da je prvi rečni brod Srbije, nazvan "Deligrad", a umetnost, nauka i kultura su o Deligradu ostavili najbolje stranice, kao što je i naša duhovna vertikala, u crkvi koja je podignuta na mestu šančeva. Tako je u srpskoj tradiciji, od Svetog Save, to ustaničko vreme, dakle, Prvi srpski ustanak, inspirisalo ljude da spoje te ključne odrednice za srpsko samoustajanje.
