Engleskinja koja je volela Srbe
Srpska deca sada imaju hleba. Ali, zar je dovoljno što imaju hleb kad nemaju nikakve druge hrane? Zar treba dopustiti da ta deca umru, da ne prožive dobar život u slobodi za koju su im očevi poginuli?
Ovako je 1919. godine govorila u Britaniji Engleskinja Etel Rouz Bankart koja je prve godine posle rata došla u Banju Koviljaču gde je imala Sanatorijum za škrofuloznu decu, a u ovom mestu je sagradila kuću poznatu kao vila Benkara.
U sklopu ovogodišnjeg programa Svet žena u Muzeju Jadra otvorena je dokumentarna izložba "Gospođica Bankart - nepoznata Engleskinja iz Engleske ulice br 10" koju je pripremila Marija Šćekić Marković, viši kustos, etnolog antropolog u lozničkom Centru za kulturu "Vuk Karadžić".
Postavka je plod dugogodišnjeg istraživanja i prikupljanja informacija iz raznih arhiva kako bi se sklopila slika o ženi koja je mnogo učinila za srpski narod u ratu završenom pre jednog veka.
- Istraživanje o graditeljskom nasleđu banja Srbije započela je Gordana Mitrović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i hteli smo da saznamo ko je gospođica Bankart koja je imala vilu i privatan sanatorijum u Banji Koviljači posle Prvog svetskog rata. Podatke smo nalazili u različitim arhivama, deo toga i iz Britanije, i sklopili smo mozaik od činjenica koje osvetljavaju njen život i rad. To je buran, interesantan život žene koja je bila violinistkinja, poticala iz lekarske porodice iz grada Ekstera u jugozapadnoj Engleskoj, a njen brat je svetski poznati ortoped Artur Bankart. Bila je uz srpski narod tokom Velikog rata, ali je nastavila da pomaže i posle njega. U Centru za kulturu sada imamo neke materijale koji su prvi put stigli u Srbiju. Ovo istraživanje nije završeno, stavljene su tri tačke i nastavićemo da tražimo i da pokušamo još podrobnije da istražimo nove elemente onoga do čega smo došli - kaže autorka izložbe Marija Šćekić Marković.
Umrla u rodnom Ekseteru
Kuću na imanju od dva hektara, koje je kupila, kako se pretpostavlja, projektovao je čuveni arhitekta Milan Minić. Meštani su je nazvali prema načinu izgovora prezimena Etel Rouz, a ulica u kojoj se nalazi Benkara zvala se Engleska ulica. Benkara je pre pet godina proglašena za spomenik kulture od posebnog značaja zbog jedinstvenog oblika i arhitektonskog izraza u srpskoj banjskoj arhitekturi. Po zatvaranju Sanatorijuma, Bankartova je godine provodila u Britaniji, ali je leti boravila u Banji Koviljači. Posle rata kuća je 1951. nacionalizovana. Drugi svetski rat provela je u Londonu, a umrla je 1961. u rodnom Ekseteru.
Etel Rouz Bankart je kao članica Prve farmerske jedinice Srpskog potpornog fonda stigla 1915. u Srbiju. Ona je u Beogradu bila administrativni direktor Bolnice za bebe, a u jesen iste godine odbila je da sačeka okupaciju nego je sa srpskom vojskom krenula u povlačenje preko Albanije. Krajem novembra 1915. došla je u Solun kao prva Engleskinja koja je stigla iz Srbije.
Bavila se humanitarnim radom u srpskim izbegličkim kolonijama na Korzici. Posle rata došla je u Banju Koviljaču gde je otvorila Sanatorijum za decu, koji je, prema dosadašnjim saznanjima, radio od 1919. do 1925. godine. Prve tri godine sama je nalazila novac za njegov rad, a kasnije uz pomoć više fondacija.
Prema rečima Gordane Mitrović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu, nije se mnogo znalo tajanstvenoj vlasnici vile u Banji Koviljači niti kakav je njen doprinos srpskom narodu.
Priznanja
Etel Rouz Bankart je odlikovana Krstom milosrđa 1915, a dok je boravila na Korzici Ordenom Svetog Save petog reda. Odlikovana je i Britanskim ordenom i Medaljom pobede za zasluge saveznicima.
- Ona pripada krugu strankinja koje su humanitarnim radom tokom i posle Prvog svetskog rata ostavile trag u srpskoj istoriji, a ostale zaboravljene. Prešla je dug put od 1914, kao dobrovoljac u medicinskim i humanitarnim misijama, do rada u izbegličkim centrima na Korzici. Odlučila je da od 1919. živi u Banji Koviljači. Prema zapisima dr Sime Petrovića, uspela je da reši pitanje izgradnje državnog sanatorijuma za lečenje bolesne dece, on i danas postoji iznad Banje Koviljače kao deo Opšte bolnice Loznica. Živela je u zgradi zadužbine Stake Pejić uz decu koju je negovala, sačekavši da gradnja njene kuće bude završena. Kuća nazvana Benkara, kao i brdo na kome se nalazi, poznata je u Koviljači, ali zapostavljena. Ova izložba, osim što otkriva mnogo o njoj, treba da bude i podsticaj da spasemo ovu kuću i sačuvamo sećanje na Etel Rouz Bankart - kaže ona.
