Engleskinja koja je volela Srbe
Ovako je 1919. godine govorila u Britaniji Engleskinja Etel Rouz Bankart koja je prve godine posle rata došla u Banju Koviljaču gde je imala Sanatorijum za škrofuloznu decu, a u ovom mestu je sagradila kuću poznatu kao vila Benkara.
U sklopu ovogodišnjeg programa Svet žena u Muzeju Jadra otvorena je dokumentarna izložba "Gospođica Bankart - nepoznata Engleskinja iz Engleske ulice br 10" koju je pripremila Marija Šćekić Marković, viši kustos, etnolog antropolog u lozničkom Centru za kulturu "Vuk Karadžić".
Postavka je plod dugogodišnjeg istraživanja i prikupljanja informacija iz raznih arhiva kako bi se sklopila slika o ženi koja je mnogo učinila za srpski narod u ratu završenom pre jednog veka.
- Istraživanje o graditeljskom nasleđu banja Srbije započela je Gordana Mitrović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i hteli smo da saznamo ko je gospođica Bankart koja je imala vilu i privatan sanatorijum u Banji Koviljači posle Prvog svetskog rata. Podatke smo nalazili u različitim arhivama, deo toga i iz Britanije, i sklopili smo mozaik od činjenica koje osvetljavaju njen život i rad. To je buran, interesantan život žene koja je bila violinistkinja, poticala iz lekarske porodice iz grada Ekstera u jugozapadnoj Engleskoj, a njen brat je svetski poznati ortoped Artur Bankart. Bila je uz srpski narod tokom Velikog rata, ali je nastavila da pomaže i posle njega. U Centru za kulturu sada imamo neke materijale koji su prvi put stigli u Srbiju. Ovo istraživanje nije završeno, stavljene su tri tačke i nastavićemo da tražimo i da pokušamo još podrobnije da istražimo nove elemente onoga do čega smo došli - kaže autorka izložbe Marija Šćekić Marković.
Umrla u rodnom Ekseteru
Kuću na imanju od dva hektara, koje je kupila, kako se pretpostavlja, projektovao je čuveni arhitekta Milan Minić. Meštani su je nazvali prema načinu izgovora prezimena Etel Rouz, a ulica u kojoj se nalazi Benkara zvala se Engleska ulica. Benkara je pre pet godina proglašena za spomenik kulture od posebnog značaja zbog jedinstvenog oblika i arhitektonskog izraza u srpskoj banjskoj arhitekturi. Po zatvaranju Sanatorijuma, Bankartova je godine provodila u Britaniji, ali je leti boravila u Banji Koviljači. Posle rata kuća je 1951. nacionalizovana. Drugi svetski rat provela je u Londonu, a umrla je 1961. u rodnom Ekseteru.
Etel Rouz Bankart je kao članica Prve farmerske jedinice Srpskog potpornog fonda stigla 1915. u Srbiju. Ona je u Beogradu bila administrativni direktor Bolnice za bebe, a u jesen iste godine odbila je da sačeka okupaciju nego je sa srpskom vojskom krenula u povlačenje preko Albanije. Krajem novembra 1915. došla je u Solun kao prva Engleskinja koja je stigla iz Srbije.
Bavila se humanitarnim radom u srpskim izbegličkim kolonijama na Korzici. Posle rata došla je u Banju Koviljaču gde je otvorila Sanatorijum za decu, koji je, prema dosadašnjim saznanjima, radio od 1919. do 1925. godine. Prve tri godine sama je nalazila novac za njegov rad, a kasnije uz pomoć više fondacija.
Prema rečima Gordane Mitrović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu, nije se mnogo znalo tajanstvenoj vlasnici vile u Banji Koviljači niti kakav je njen doprinos srpskom narodu.
Priznanja
Etel Rouz Bankart je odlikovana Krstom milosrđa 1915, a dok je boravila na Korzici Ordenom Svetog Save petog reda. Odlikovana je i Britanskim ordenom i Medaljom pobede za zasluge saveznicima.
- Ona pripada krugu strankinja koje su humanitarnim radom tokom i posle Prvog svetskog rata ostavile trag u srpskoj istoriji, a ostale zaboravljene. Prešla je dug put od 1914, kao dobrovoljac u medicinskim i humanitarnim misijama, do rada u izbegličkim centrima na Korzici. Odlučila je da od 1919. živi u Banji Koviljači. Prema zapisima dr Sime Petrovića, uspela je da reši pitanje izgradnje državnog sanatorijuma za lečenje bolesne dece, on i danas postoji iznad Banje Koviljače kao deo Opšte bolnice Loznica. Živela je u zgradi zadužbine Stake Pejić uz decu koju je negovala, sačekavši da gradnja njene kuće bude završena. Kuća nazvana Benkara, kao i brdo na kome se nalazi, poznata je u Koviljači, ali zapostavljena. Ova izložba, osim što otkriva mnogo o njoj, treba da bude i podsticaj da spasemo ovu kuću i sačuvamo sećanje na Etel Rouz Bankart - kaže ona.