Alahovi hrišćani na Balkanu (5): Umalo krstili turskog sultana
Među Albancima su se izdvajali poturčenjaci, koji su, kako je zabeleženo 1932. u Poljanici, čuvali u svojim kućama hrišćanska znamenja, naročito košulje na kojima su bili izvezeni krstovi iz vremena kada su im preci bili hrišćani. I u Drežnici, na sindžiru, delu muslimanske nošnje koji su nosile neveste i mlade žene, pojavljuje se krst. Turski izvori svedoče da su i u drugim delovima Osmanskog carstva muslimani uvažavali moć krsta. U Eldžiku (Galata u Carigradu), kamen ukrašen krstom koristio se za lečenje ljudi.
U vreme stočnih bolesti muslimanke u Bugarskoj pravile su krstiće od ebanovine i vešale ih o štalska vrata, ili su katranom iscrtavale krstove po kapijama. Takvi krstovi su dugo, sve do polovine 20. veka mogli videti na vratima štala u bugarsko-muslimanskim selima. I kod dvoveraca Valaha u Grčkoj najbolji lek protiv zlooka bila je vrsta raspeća zvana monekero.
Kizibaše u Pontu, kao i muslimani u Bugarskoj, obeležavali su znakom krsta hleb pre pečenja. Bugarska deca bi se pre spavanja ili kupanja obično prekrstila, a prekrstio bi se i svaki novi komad odeće pre prvog nošenja. U Rodopima, a i u drugim oblastima u Bugarskoj, sačuvali su se muslimanski nadgrobni spomenici iz 17. i 18. veka sa izdubljenim krstom i hrišćanskim imenom pokojnika.
Potomci bogumila
Pol Riko, sekretar engleskog poslanstva u Carigradu i jedan od najboljih poznavalaca Osmanske carevine u 17. veku, pisao je da se neke poturice koje je video "gnušaju ikona i znaka krsta". Reč je bila o dvovercima potomcima bogumila, koji su, osim u Bosni, bili smatrani jereticima. Za njih se znalo da su mrzeli ikone i znak krsta. Riko tvrdi da ti sektaši čine čudnu "mešavinu hrišćanstva i muhamedanstva", i uglavnom žive kao vojnici "na krajinama Ugarske", te da i svi poturi u Bosni pripadaju istom verskom učenju: čitaju jevanđelje na slovenskom jeziku iako sebe smatraju muslimanima. Oni se trude da čitaju i Kuran na arapskom jeziku i žele da ga usklade sa jevanđeljem.
Život "svežih" dvoveraca, ponekad i pravih muslimana, počinjao je krštenjem. Najraniji pomen ove pojave je u putopisu Francuza De La Brokijera u 15. veku. On navodi da je Ibrahim-beg Ramedang iz turkenske dinastije Ramazanoglu bio sin hrišćanke "koja ga je krstila po grčkom zakonu da bi ga očistila od mirisa i zadaha koje imaju oni što nisu kršteni".
O tajnom krštenju dece preobraćenih Evropljana u Carigradu ima vesti i kod evropskih putopisaca, koji su obično bili članovi diplomatskih poslanstava. Uz obične ljude iz naroda činili su to, kako obaveštava Nemac Štefan Gerlah, i žene turskih paša.
Albanske vojvode čuvaju manastire
Još od vladavine cara Dušana u Srbiji su se određivali manastirski čuvari, koji su se početkom turske vladavine birali među hrišćanskim knezovima. Za to vreme su se u Bosni od 16. veka imenom sultana Mehmeda Osvajača i njegovim povlasticama branili privatni hrišćanski i crkveni posedi od samovolje osiljenih muslimana. Zaštita je, kako potvrđuju mnogi turski dokumenti, stizala neposredno i od samih osvajača, od kadija do samih vladara Osmanske carevine. Potom su se i na tlu Srbije, Metohije i Drenice kao čuvari srpskih bogomolja pojavili muslimani. Bile su to poznate manastirske vojvode, koje su se birale iz uglednih albanskih porodica. Narodna tradicija još pamti čuvare manastira Pećke patrijaršije, Dečana i Deviča, crkvu Svetog Vrača u Vračevima, manastir Sokolicu kod Kosovske Mitrovice, Sopoćane.
Veruje se da je na pojavu ovih čuvara (na albanskom jeziku vojvodat e kišes, vojvodat e manastirve), uticao Zakonik Leke Dukađina, kojim se obavezuje svaka parohija, barjak ili fis da se brine o bezbednosti crkve, njenog imanja metoha, i naroda, jer "crkva nema ognja ni mača", nema čime da se brani. Fis ili selo odabrali bi albanske vojvodske kuće i to zvanje je bilo nasledno. Vojvoda bi bio predstavljen igumanu manastira, a izbor su ponekad potvrđivale i turske vlasti. Vojvoda je bio obavezan da uz pomoć sela brani manastir po cenu života. Pratio je i igumana na putovanjima, dočekivao i pratio goste na crkvenim svetkovinama, čak čuvao letinu na metosima. Kada su 1906. na poziv manastirskog vojvode došli u Pećku patrijaršiju naoružani Albanci Rugovci da je brane, oni su imali pravo da noće u manastirskim konacima. Manastir je vojvode plaćao, a posle Prvog svetskog rata oni su od Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca dobijali odlikovanja i penzije.
A venecijanski poslanik iz Carigrada 1579. godine čak tvrdi da turske majke i inače smatraju da je krštenje zaštita protiv lepre, dok je i sam sultan Murat Treći trebalo da bude kršten, kako bi bio zaštićen od padavice! Kriptohrišćani na Kipru krštavali su i krizmali svoju decu pre muslimanskog sunećenja, i uz muslimansko ime davali i hrišćansko. I stavrioti su krštavali decu i davali im dva imena, ali su izbegavali turska imena kao što su Mehmed i Ali.
