Kako je nastalo srpsko groblje Zejtinlik (4): Partizanski grobovi u Solunu
Komemorativna svečanost i osvećenje Srpskog vojničkog groblja na solunskom Zejtinliku održani su 11. novembra 1936, na osamnaestu godišnjicu zaključenja primirja u Prvom svetskom ratu, u prisustvu državne delegacije Kraljevine Jugoslavije i Kraljevine Grčke, kao i predstavnika svih savezničkih država.
Tokom Drugog svetskog rata groblje je zapušteno i veoma oštećeno, pa je obnavljano u dva navrata, 1969. i 1987. godine. U posebnoj parceli sahranjeni su posmrtni ostaci 250 zarobljenika jugoslovenske vojske sa torpedovanog broda "Helena Kavanariota" koji je potopljen 27. maja 1941. blizu sela Nea Mihanjina, dok su vojnici transportovani iz Soluna za Nemačku. Meštani Nea Mihanjina spasli su iz mora 253 brodolomnika, a davljenike s poštovanjem sahranili.
Kako je nastalo srpsko groblje Zejtinlik:
Parcelu u kojoj su sahranjeni stradalnici iz Aprilskog rata, posetioci iz Jugoslavije su popularno nazvali "partizansko groblje". Na spomeniku je uklesan ovaj tekst: "Palim borcima, jugoslovenskim internircima nemačkih fašističkih logora."
U produžetku Srpskog vojničkog groblja uređeno je Rusko vojničko groblje. Dve ruske brigade prispele su na Solunski front u avgustu 1916. i ostale u sastavu savezničkih trupa na frontu do novembra 1918. kada su, godinu dana posle pobede Oktobarske revolucije i proglašenja Sovjetskog Saveza povučene sa borbene linije u pozadinu. Potom je veći deo ruskih vojnika prevezen u Francusku, gde su bili zaposleni u tamošnjim fabrikama. Od dela ljudstva koje je ostalo kod Soluna obrazovani su radnički bataljoni za ispomoć srpskoj vojsci.
Pored operativnih trupa, koje su se borile na Solunskom frontu, iz Rusije su još 1915. godine, preko Crvenog krsta, u Srbiju došli lekari i drugo bolničko osoblje koji su obrazovali posebnu Rusku poljsku bolnicu pri Vojsci Kraljevine Srbije. Rusku pomoć uopšte, a posebno dolazak ruskih trupa na Solunski front, Srbi su doživljavali kao znak posebne brige prema slovenskoj braći na Balkanu u najtežim trenucima njihove istorije.
Vest o dolasku ruskih brigada na Solunski front pobudila je uspomene, sačuvane u narodnom predanju i istorijskoj svesti, na dolazak ruskih pukova u pomoć Karađorđu za vreme Prvog srpskog ustanka, zatim hiljade ruskih dobrovoljaca sa generalom Černjajevim koji su se herojski borili u redovima srpske narodne vojske u Srpsko-turskom ratu 1876. godine.
Hilandarski čempresi
Na čitavom prostoru srpskog groblja zasađeni su čempresi doneseni sa Atosa, iz rasadnika manastira Hilandara. Za stalnu brigu o Zejtinliku zadužena je država Srbija preko svog konzulata u Solunu, uz stručnu pomoć i nadzor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije. Ovaj istorijski spomenik svake godine poseti više hiljada ljudi iz Srbije i Crne Gore, kao i sve državne delegacije Srbije koje borave u zvaničnoj poseti Grčkoj.
