Bitka za Beograd (1): Parada za pobednike
Beograd slavi 70-godišnjicu oslobođenja od nacista i posle 29 godina srpska prestonica je imala vojnu paradu, kojoj je u ime Crvene armije prisustvovao i predsednik Rusije Vladimir Putin. Bitka za Srbiju je počela krajem jula 1944. godine i bila je jedna od mnogih prekretnica u istoriji ovih prostora, gde su države često menjale i svoje granice i političke sisteme. Bitka za Beograd promenila je sliku Srbije u očima Zapada, ona više nije doživljavana kao dominantno četnička, već je postala partizanska.
Uprkos svim teškoćama partizani uspevaju da u Srbiji dočekaju Crvenu armiju sa kojom su zajednički slomili okupatora.
Drugi i Treći ukrajinski front Crvene armije prešli su u septembru 1944. iz Rumunije i Bugarske u Srbiju i sa osam partizanskih divizija kreću u borbe s Vermahtom. Partizani su napredovali iz Sandžaka, preko zapadne Srbije i Šumadije, na sever ka prestonici. U tom napredovanju došlo je do jedne strašne bitke. Bio je to sudar partizana i četnika na Jelovoj gori 9. septembra 1944. godine.
Partizani uspevaju da razbiju glavninu četnika posle čega četnici više nisu uspeli da se oporave vojno, dok su politički bili poraženi onog trenutka kad je kralj Petar Drugi Karađorđević, pod pritiskom britanskog premijera Vinstona Čerčila, pozvao sve antifašističke snage u Jugoslaviji da se stave pod komandu Josipa Broza Tita.
Deo četnika odlazi u Bosnu kako bi se pregrupisali, a deo se povlači sa Nemcima i drugim kvislinzima poput snaga Dimitrija Ljotića i Milana Nedića, uz nekad voljnu, a nekad prinudnu saradnju. Deo četničkih komandanata je pokušao i da uspostavi vezu sa Crvenom armijom ne bi li sa njima nastavili borbu, ali je to uglavnom prošlo bez uspeha.
Akcija oslobađanja Beograda počela je 12. oktobra 1944. godine. Beograd je bio utvrđen grad pun Nemaca. U naredna četiri dana vodile su se ulične borbe, smenjivali su se napadi partizana i Crvene armije, s jedne strane, i Nemaca sa lokalnim pomagačima, s druge strane. Maršal Tito je u Beogradsku operaciju poslao osam divizija pod komandom generala Peka Dapčevića, među njima dve krajiške divizije.
U tom borbenom poretku bilo je oko 40.000 partizana, i to je bila do tada najveća koncentracija jedinica NOVJ na jednom mestu. Za odbranu Beograda nemačka komanda je imala 40 pešadijskih i četiri tenkovska bataljona, 12 divizija zemaljske i pet divizija protivavionske artiljerije.
Najkrvavije borbe vodile su se kod Železničkog muzeja, hotela Moskva na Terazijama, a Nemci su posebno dobro bili utvrđeni na Kalemegdanu, u Palati "Albanija", mostu na Savi i na Čukarici.
Odlučujući udar je pokrenut u noći između 19. i 20. oktobra. Baš te noći je mladi partizan Mladen Petrović usred borbi uspeo da se popne na "Albaniju" i tamo razvije jugoslovensku trobojku sa petokrakom. Beograd je oslobođen. Međutim, ulične borbe i pravi frontovski sukobi nastavili su se oko Savskog mosta koji je samoinicijativno uspeo da razminira učitelj Miladin Zorić, inače veteran Prvog svetskog rata.
Oslobađanje prestonog Beograda bilo je prelomni trenutak u operaciji oslobađanja Jugoslavije. Iako niko nije sumnjao u ishod rata, ipak je to bio trenutak posle kojeg se nemačka linija odbrane rušila kao kula od karata, naravno, uz strašne bitke koje će kasnije uslediti na Sremskom frontu.
Oslobođenje Beograda je bilo novi početak za Jugoslaviju. Partizani više nisu bili gerila i ilegalci, već prava armija, pa je drugi deo akcije proterivanja nacista protekao bez direktnog učešća saveznika u vojnim akcijama.
Oni koji su spremni da omalovaže partizanske žrtve skloni su da kažu da su bitke bile stvar krvave formalnosti. To nikako ne odgovara istini. Nemci su bili svesni da gube teritoriju, ali su se grčevito branili još ne sluteći da će završiti sa belim zastavama u rukama u do temelja razrušenom Berlinu. Nemačka komanda na Balkanu, sa feldmaršalom Vilhelmom fon Vajsom na čelu, odlučila je da Srbiju i Beograd sačuva po svaku.
Tokom 14. i 15. oktobra veći deo grada bio je oslobođen. Iznenadni napad s leđa na oslobodioce dogodio se 15. oktobra uveče. Grupa Štetner iz pravca Smedereva prodirala je preko Zvezdare i Konjarnika. Tokom 16. oktobra snage grupe Štetner, (nazvane po komandantu Valteru Štetneru) nastavile su prodor u centar grada. Ovi napadi slomili su se o odlučnu odbranu sovjetskih i jugoslovenskih snaga. Suočen sa dramatičnim gubicima, general Štetner odlučio se na manevar.
Napustivši svu mehanizaciju 17. oktobra usmerio je svoju grupaciju južno od Beograda, sa namerom da pokuša prodor u Beograd sa juga, dolinom Topčiderske reke. Istovremeno, 17. oktobra ujutro, ojačane snage iz Beograda pokrenule su napad u pravcu juga, u susret Štetnerovoj grupaciji. Ovaj napad je međutim odbijen. General Štetner je poginuo 18. oktobra na Avali.
Crvena armija se nije dugo zadržavala u Beogradu nego je nastavila dalje da goni naciste. Političkom domišljatošću maršala Tita Beograd je, uz Pariz delimično, bio jedini glavni grad u Evropi u Drugom svetskom ratu, u čijem je oslobađanju sa jednom od armija velikih antifašističkih sila učestvovala i međunarodno priznata nacionalna vojska NOVJ.
