Jugoslavija na ruševinama Srbije (8): Bečke sluge nepoželjne
Dobivši poverljivu ulogu mirovnog pregovarača, belgijski princ Sikst Burbonski je početkom februara 1917. od francuskog ministra Jula Kambona zatražio da iznese uslove pod kojima bi sile Antante obustavile ratna dejstva i sklopile ugovor o miru.
Ubrzo je dobio odgovor sa sledećim uslovima: "Vraćanje Francuskoj njenih oblasti Alzas i Loren, koje su Nemci prisvojili za vreme Prusko-francuskog rata 1871. godine, zatim obnova Belgije, kao i dodela Rusiji Dardanela i Carigrada i, najzad, oslobođenje Srbije i njen izlazak na more." Upoznavši se sa ovakvim stavom Londona, Pariza i Petrograda, car Karlo je odgovorio da prihvata sve uslove osim onog koji se odnosio na Srbiju. U odgovoru je izneo da je njegova namera da se posle završetka rata obrazuje jedna balkanska država od Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Albanije, u kojoj na vlasti ne bi bila dinastija Karađorđevića, nego jedan od habzburških prinčeva.
Pošto ga je Burbonski uverio da taj uslov sile Antante neće prihvatiti, car Karlo je popustio i 24. marta 1917. uputio pismo predsedniku Francuske republike Rejmonu Poenkareu, obećavši da će kod nemačkog cara Vilhelma Drugog svim silama "podržati francuski zahtev za vraćanje Alzasa i Lorena, kao i oslobođenje Belgije" a da će sa svoje strane pristati da "Srbija ponovo postane nezavisna država i dobije izlazak na more".
Austrougarska na kolenima 
Austrougarski ministar inostranih poslova grof Otokar Černin je jednog trenutka posumnjao da car Vilhelm možda nije doznao za tajne pregovore koje Austrougarska vodi sa silama Antante i zbog toga je na jednom skupu u Beču izjavio da su mirovni pregovori zaista vođeni, ali na zahtev Francuske i Engleske. Ova Černinova izjava je toliko ogorčila predsednika Francuske vlade Žorža Klemansoa da je izdao saopštenje u kojem je na dosta nediplomatski način nazvao šefa austrougarske diplomatije "običnim lažovom".
Kao najubojitiji argument za svoju tvrdnju, objavio je originalno pismo koje je car Karlo poslao predsedniku Poenkareu u martu 1917. Kada je za ovo saznao, nemački car je bio ne samo duboko razočaran u svog vernog saveznika i prijatelja Karla Habzburškog, nego je uputio ozbiljne pretnje Beču. Da bi otklonio posledice ovoga slučaja austrougarski car je 12. maja 1918. godine otputovao u Nemačku i pred carem Vilhelmom se "duboko pokajao". Da bi uverio Vilhelma u svoja iskrena osećanja, Karlo je potpisao obavezu da će "neopozivo vezati sudbinu svoje monarhije za Nemačku, bez obzira na uspeh ili neuspeh nemačkog oružja".
Mnogi istoričari su smatrali da su odlazak habzburškog cara u Nemačkoj i stavljanje potpisa na obavezu o vernosti bili presudni za ishod Prvog svetskog rata, jer su Amerika i Velika Britanija posle ovoga radikalno promenili svoju politiku prema Beču, uvereni da je svako njihovo nastojanje da Austrougarsku odvoje od Nemačke - uzaludno. Ratni ciljevi Vašingtona i Londona su hitno bili izmenjeni i sada su glasili: Austrougarska se mora baciti na kolena i teritorijalno raskomadati.
Pobornicima jugoslovenskog ujedinjenja je promena engleske i američke politike ulila nadu da su sada uklonjene sve međunarodne prepreke u pogledu stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Proglašenje ove nove države na Balkanu, koje je pompezno upriličeno 1. decembra 1918. godine u maloj jednospratnoj kući trgovca Alekse Krsmanovića na Terazijama - nije blagonaklono primljeno među ratnim saveznicima Srbije.
Jedan od razloga za odbojan stav ratnih saveznika Srbije bio je u sledećem: ove države su za vreme Prvog svetskog rata znale samo za Kraljevinu Srbiju i Kraljevinu Crnu Goru, čiji su se vojnici borili protiv zajedničkog neprijatelja, Nemačke i Austrougarske. Srpski narod saveznici smatraju za prijateljski, a ostala dva naroda koja su činila Jugoslaviju, Hrvati i Slovenci, tretirani su kao neprijatelji, jer su se njihovi zemljaci kao vojnici Austrougarske monarhije borili protiv sile Antante. Uz ovo treba dodati i odbojan stav Italije, koja je pretendovala na Istru i deo Dalmacije, radi čega je stanovnike ovih teritorija (pretežno Hrvate i Slovence) svrstala među svoje i "savezničke neprijatelje".
Samo Srbija priznata
Najbolju ocenu stava savezničkih zemalja prema novoj jugoslovenskoj državi i narodima koji su je činili dao je istoričar Branislav Gligorijević, koji kaže: "Time što su postali Jugosloveni, Hrvati i Slovenci nisu mogli automatski da budu smatrani kao prijateljski narodi i saveznici. Svet je i dalje znao samo za Kraljevinu Srbiju i saveznici su priznavali samo tu državu, dok su Hrvati i Slovenci za njih bili podanici jedne poražene države, protiv koje su se oni borili."
|
I pored nepovoljnog stava zemalja Antante prema novoj jugoslovenskoj državi, vlada u Beogradu je donela odluku da na Mirovnu konferenciju u Parizu, koja je zakazana za 18. januar 1919. godine pošalje državnu delegaciju koja će predstavljati Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Da bi se pred međunarodnom javnošću demonstriralo "jugoslovensko zajedništvo", ova delegacija je sastavljena na "paritetnoj osnovi". Nju su činili Nikola Pašić, bivši predsednik srpske vlade, kao šef delegacije i Milenko Vesnić, poslanik u Parizu kao srpski predstavnici, Ante Trumbić, novi jugoslovenski ministar inostranih poslova i Josip Smodlaka, bivši dalmatinski poslanik u Bečkom parlamentu kao hrvatski predstavnici i Ivan Žolger, profesor univerziteta i bivši ministar u Austrougarskoj vladi kao slovenački predstavnik.
I pored truda vladajućih krugova u Beogradu da u Pariz pošalju najuglednije predstavnike sva tri naroda, učesnici Mirovne konferencije ovu delegaciju nisu uzimali kao jugoslovensku, nego kao srpsku, jer su diplomatske odnose imali samo sa Kraljevinom Srbijom. Takav saveznički stav ispoljen je i u odnosu na Antu Trumbića. Trumbić je, naime, po dolasku u Pariz svojim kolegama uputio notifikaciju u kojoj je izneo da na Ministarskoj konferenciji učestvuje kao ministar inostranih poslova Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Šefovi diplomatija savezničkih zemalja su ljubazno odgovorili Trumbiću, izrazivši svoje zadovoljstvo što će moći da kontaktiraju i sarađuju sa njim, ali su odgovor adresirali ovako:
"Njegovoj ekselenciji Anti Trumbiću, ministru inostranih poslova Kraljevine Srbije". Trumbić je bio ogorčen na ovakav gest svojih kolega, jer kao Hrvat, nije želeo da nosi titulu srpskog ministra. Mnogo teži slučaj se desio sa Ivanom Žolgerom. Predsednik italijanske vlade Vitorio Orlando odbio je da komunicira sa njim izjavivši "da on ne želi da razgovara sa delegacijom u kojoj sedi jedan ministar bivšeg austrougarskog cara Karla".
Samarićanski stavovi
Do ovako nemilih scena je dolazilo prvenstveno zbog toga jer je većina hrvatskih i slovenačkih političara smatralo da je ulaskom njihovih naroda u jugoslovensku zajednicu njihova ratna prošlost zaboravljena. Ako su tu prošlost hteli da zaborave neki srpski političari, radi građenja "tolerantnih međunacionalnih odnosa" u Kraljevini SHS, takav samarićanski stav nije se mogao očekivati od predstavnika velikih sila. U to se uverio i Ante Trumbić, koji je na insistiranje da se Hrvati tretiraju kao i Srbi, odnosno da im se prizna status ratnih saveznika, od predsednika Francuske Republike Žorža Klemensoa dobio sledeći odgovor:
"Mi smo obavezni da vodimo računa samo o tome da je Srbija od prvog dana bila na strani Antante i da je podnela neizmerne žrtve, a da je Hrvatska bila angažovana protiv nas, s one strane barikade. Sve što Srbija ima, stekla je svojom krvlju, hrvatska krv više se prolivala na drugoj strani. Ovo je vrlo neprijatna konstatacija koju moram da Vam saopštim."
Sutra: Stena o vratu Srbije |
