Stranci koji su zadužili Srbiju (3): Gorštaci sa lepim manirima
Francuza Alfonsa de Lamartina, velikog pesnika romantizma, proslavila je pre svega poezija, ali je u istoriji civilizacije ostao upisan i kao tvorac putopisa, romana i političkih dela koja su uspevala da promene mišljenje Evrope o porobljenim narodima na njenom tlu. Za Srbiju i Srbe zainteresovao se tridesetih godina 19. veka, posle putovanja po Balkanu. Tako je nastala knjiga "Spisi o Srbima" koja je objedinila odlomke njegovih članaka "Put na Istok", "Beleške jednog putnika" i "Istorija Turske". U njima je Lamartin počeo da istražuje odnos svoje otadžbine, Francuske, prema Osmanlijskom carstvu.
Veliko divljenje za mali narod
Čuveni pesnik i državnik razvio je veliko divljenje prema malom balkanskom narodu zbog njegovog buntovničkog duha i prkosne želje za slobodom. Srbija mu je odgovorila tako što su svi tekstovi u kojima je Lamartin pominjao Srbiju, njen narod i običaje prevedeni na srpski jezik sa zakašnjenjem od skoro dva veka. Na sreću da tako nije bilo i u Francuskoj jer je upravo zahvaljujući utiscima i opisima starog Balkana Alfons de Lamartin značajno uticao na povoljnije mišljenje evropskog javnog mnjenja o svom susedstvu koje pati pod turskom čizmom.
U 19. veku evropski zapad je konačno počeo da prati zbivanja na istoku, naročito u doba tamošnjih oslobodilačkih ratova. U tom zanimanju su prednjačili francuski i engleski mislioci. Tako se i Alfons de Lamartin našao na zagonetnom Orijentu, u okruženju Grčke, Bugarske, Turske, Bejruta i drugih tačaka na kraju Evrope i početku Azije.
Prvi susret s Orijentom
Lamartinov dolazak u Beograd bio je susret sa prvom velikom orijentalnom varoši, koja se na Zapadu smatrala mističnom kapijom Orijenta. Današnja srpska prestonica bila je u to doba moćno utvrđenje oko koga i za koga su se vekovima vodile krvave bitke i podizale bune.
Njeni vitki minareti, vreva i uskomešanost na ulicama ispunjenim mnoštvom ljudi odevenih u najšarolikiju odeću među kojima u isto vreme odzvanjaju razni jezici predstavljao je za francuskog pisca vrhunski doživljaj. Ipak, najvažnija epizoda u njegovom kazivanju je dolazak do Ćele-kule kod Niša.
Kula je nastala posle bitke na Čegru, u kojoj je junački izgubio život vojvoda Stevan Sinđelić, ali je zahvaljujući hrabrosti, i njegovoj i njegovih junaka, tada, u proleće 1809, poginulo oko 10.000 turskih ratnika.
Kako bi opravdao toliki gubitak, niški Huršid-paša naredio je da se glave poginulih Srba oderu i pošalju u Carigrad. Zatim je naredio da se u znak opomene Srbima na istočnoj strani grada sazida kula od kamena i da se u njene zidove uzidaju preostale lobanje poginulih neprijatelja.
Na njegovoj maršruti se 1833. godine našla se i mala ustanička kneževina koja je hatišerifom od turskog sultana tek dobijala samostalnost, ali još ne i slobodu. Tokom dva meseca, koliko mu je bilo potrebno da obiđe ovaj deo Balkana, susretao se sa seljacima, vojnicima i knezovima, pažljivo slušao narodne epske narodne pesme i uživao u gostoprimstvu domaćina koje je kasnije u delima veličao.
Muškarce je Lamartin doživljavao kao gorštake sa uglađenim manirima, kao pastire koji žive za slobodu, dok je lepotu srpskih žena upoređivao sa lepotom stanovnica lucernskog i bernskog kantona u Švajcarskoj.
Romantičarski zanos
O Srbiji je pisao sa puno zanimljivih podataka, često upadajući u romantičarski zanos, oduševljen spremnošću Srba da se, u kolopletu velikih sila i njihovih sebičnih interesa, sami izbore za samostalnost i konačnu nezavisnost od Osmanlija. Lamartin je, kao i neki njegovi prethodnici, diplomate i putopisci, bio opčinjen jednim starinskim, romantičnim idealizmom okrenutim slobodi kakav je uočio pre svih kod Srba, a onda i kod drugih balkanskih naroda.
Ponosito srce
Srpski narod imao je ponosito srce koje se moglo rascepati, ali ne i saviti, kao što se ne može saviti ni srce hrasta u gori, zapisao je Alfons de Lamartin u svom delu "Istorija Turske".
Pod utiskom priča o slavnoj prošlosti Srba koje je je slušao tokom svog boravka među njima, poseta srednjovekovnim crkvama i manastirima, utvrđenim gradovima i bojištima bio je opčinjen jedinstvenošću srpskog narodnog stvaralaštva.
Kao jedan od najboljih pesnika romantizma i iskreni zagovornik prava na život u slobodu, Lamartin je bio zaljubljenik u tematski, stilski, jezički i simbolički beskrajno raznoliku i bogatu srpsku poeziju, i epsku i lirsku.
