"Oluja" 23 godine posle (3): Vekovi u prahu i pepelu
U očekivanju obeležavanja dana kada Srbi žale, a Hrvati slave "pobedu" nad civilima i progon, "Vesti" donose sećanja ljudi koji su tog avgusta rasli preko noći, ostali bez najbližih i spasavali žive glave pred bezdušnim progoniteljima.
Sa pogromom naroda, "Oluja" 1995. godine nije proizvela samo egzodus jednog naroda, već i sistematsko uništavanje svega što je srpsko.
Mada ne postoji tačna evidencija šta je sve i koliko tokom zločinačke akcije uništeno od pravoslavnih hramova, kao i kulturno-umetničke baštine, više izvora navodi da je reč o najmanje 80 crkava, na stotine muzeja i grobalja, kao i oko hiljadu drugih kulturno-istorijskih spomenika, mahom onih koji su baštinili narodno-oslobodilačku borbu u Drugom svetskom ratu.
U knjizi "Spomenička baština Srba sa područja današnje Republike Hrvatske", predsednik Asocijacije izbegličkih i drugih udruženja Srba iz Hrvatske, Milojko Budimir taksativno je naveo na koji način su Srbi vekovima unazad uticali na kulturnu baštinu Hrvatske, ali i nema dileme da je s njihovim progonom došlo do sistematskog uništavanja spomeničke baštine.
- To je učinjeno kako bi se uklonili tragovi njihovog viševekovnog prisustva na tim područjima - izričit je Budimir.
On dodaje da je najstravičnije to što rušenje crkvenih i drugih objekata Srpske pravoslavne crkve nije prestalo sa progonom srpskom življa 1995, već i u kasnijim godinama, sve do današnjih dana.
- Na ovaj način se žele uništiti autentična svedočanstva i duhovno pamćenje srpskog naroda na prostorima Like, Banije, Korduna, Slavonije i Dalmacije. Osim nepokretnih spomenika stradalo je i pokretno kulturno blago. Pored dragocenih liturgijskih predmeta uništene su čitave galerije ikona na ikonostasima, a reč je o delima najpoznatijih ikonopisaca i slikara od 16. do 20. veka - navodi Budimir i iznosi podatak da je procena da je tokom poslednjeg rata, uništeno oko 7.000 ikona.
Budimir ističe da je najveći problem u tome što do današnjih dana nije napravljen zvaničan indeks sa kompletnim podacima o tome šta je sve stradalo pre, tokom i posle akcije "Oluja".
- Čak ni preostala srpska duhovna baština još nije popisana, a da ne govorimo o tome da je u zakonskom smislu regulisana njena zaštita i obnova kao što je to slučaj u drugim zemalja. Ako se ovom doda nedovoljna briga institucija kulture u Hrvatskoj koje se bave tom problematikom, može se zaključiti u kakvom se stanju ta srpska baština danas nalazi.
Zato je od ključne važnosti da se o pitanju očuvanju srpske duhovne baštine u Hrvatskoj aktivnije uključi Srbija. To mora postati državno pitanje, jedna od tema budućih diplomatskih pregovora. U suprotnom, doći će do njenog apsolutnog zatiranja - ističe Milojko Budimir.
Velika pljačka biblioteka
U drugoj knjizi, "Duhovni genocid", Slobodan Mileusnić, direktor Muzeja Srpske pravoslavne crkve, sabrao je obilje dokumenata o rušenju srpskih crkava u Hrvatskoj od 1991. do 1995.
Ovaj autor tvrdi da uništavanje srpskog crkveno-umetničkog i istorijskog blaga skoro da od 1941. godine i nije ni prestajalo.
- Tokom Drugog svetskog rata, pored preko milion srpskih žrtava uništeno je i više od 400 srpskopravoslavnih hramova. Samo na području Gornjokarlovačke eparhije od 203 crkve i kapele tokom prošlog rata uništeno je 116, a teško oštećeno 39. U Slavonskoj eparhiji porušena su 54 hrama, a teško je oštećen 21 - navodi Mileusnić.
Prema podacima Veritasa, samo tokom akcije "Oluja", uništeno je ili devastirano 75 crkava, 96 muzeja, 181 pravoslavnih grobalja, kao i 920 spomenika, mahom u vezi sa Drugim svetskim ratom.
Mileusnić navodi da je tokom pet godina rata, od deset srpskih pravoslavnih sedišta na teritoriji Hrvatske i Bosne i Hercegovine, uništeno sedam vladičanskih rezidencija, a do temelja su porušeni saborni hramovi u Pakracu, Karlovcu i Mostaru.
Ovaj autor posebno apostrofira jednu od najvrednijih srpskih biblioteka koju je u Pakracu osnovao Arsenije Treći Čarnojević.
"Sve knjige su tada opljačkane i kasnije su se prodavale širom Evrope. U fondovima biblioteke bilo je dosta starih rukopisa, ali i knjiga, posebno 112 srbulja, koliko nijedna druga biblioteka nije imala. Nešto je vraćeno, ali je mnogo zauvek nestalo", naveo je Mileusnić.
Stradanje manastira Krka
Prema rečima Milojka Budimira, manastir Krka se povezuje sa Jelenom Šubić, sestrom cara Dušana i ženom bana Mladena Šubića, i datira iz sredine 14. veka.
"U avgustu 1995. godine nakon što su ga napustili monasi u manastiru je sve ispreturano. U manastirskom salonu sve je bilo u vlazi, nameštaj polomljen i ispreturan, sve prostorije u konaku demolirane i delom opljačkane, stara manastirska riznica provaljena i u neredu.
Biblioteka takođe, sva u haosu i ispreturana. U porti srušen spomenik. Na zvoniku ispred kapele kameni krst polomljen. Zvono na manastirskoj kapiji izrešetano mecima. U novoj manastirskoj zgradi sve ispreturano i razbacano; u prostorijama kapele nema inventara. Zgrada Bogoslovije takođe oštećena i inventar ispreturan", navodi Budimir.
Pohara bez kraja
Milojko Budimir ističe da je kontinuitet duhovnog genocida nastavljen i u Gornjokarlovačkoj eparhiji koja obuhvata prostor Banije, Korduna, Like i Krbavu, Gorski Kotar, severnu Hrvatsku i Istru.
"U periodu od 1991-1995. na području ove eparhije porušeno je 11, a oštećeno 45 srpskih crkava. Stradalo je osam parohijskih domova, a 14 je znatno oštećeno. Pohara je nastavljena i nakon progona srpskog naroda u avgustu 1995", navodi Budimir.
