Crna Gora podigla spomenik nacistima (1): Fašisti počivaju pod petokrakom
U strogoj tajnosti, crnogorska vlast je izgradila spomen-groblje nemačkim vojnicima izginulim na tlu Crne Gore tokom Drugog svetskog rata, u borbama protiv onih koji nisu pristajali "da krvnika ljube u sablju krvavu". A onda je, u subotu, 19. novembra, bez najave, groblje svečano otvoreno uprkos protestima, koji su ovaj poduhvat od početka pratili, pre svih komunista i antifašista.
U Golubovcima su za sada sahranjeni posmrtni ostaci 64 nemačka vojnika, a računa se da ih je na tlu Crne Gore izginulo oko 2.000. Pronađeni ostaci njih oko 600 su ranije iskopani i privremeno sahranjeni na nekoliko katoličkih grobalja u Crnoj Gori.
Pogrešno mesto
Podizanje spomenika nemačkim soldatima na rubu Podgorice, grada koji je zbog Nemaca tokom Drugog svetskog rata doživeo najstrašnija razaranja i pogibije, predstavlja epilog sporazuma crnogorske i nemačke vlade sklopljenog 10. avgusta 2011. godine, koji nikada nije blagoslovljen u Parlamentu. Po tom dogovoru, na kojem je, izgleda, posebno insistirao tadašnji šef nemačke diplomatije Gvido Vestervele, prvobitno je bilo zamišljeno da se spomen-groblje podigne u krugu vojne kasarne u Danilovgradu.
Usledila je, međutim, reakcija boraca i pobornika Narodnooslobodilačke borbe i antifašista. Naročito je bila ogorčena porodica narodnog heroja Milovana Šaranovića, čije ime nosi kasarna u Danilovgradu, kao i potomci žrtava palih od nemačke ruke, pre svih oni koji su potpuno nedužni stradali baš u blizini Danilovgrada tokom nemačkog povlačenja iz Crne Gore krajem 1944. godine.
Ipak, pred paradoksom - da se spomen-groblje Nemcima podiže pored spomenika heroju palom u borbi protiv Nemaca - čak ni crnogorska vlast nije mogla da zažmuri. Neko je ipak shvatio da Šaranović uživa izuzetan ugled, ne samo u njegovim Bjelopavlićima i u Crnoj Gori, da se njegovo ime ne može lako izbrisati sa kapije i njegova bista ukloniti iz kruga kasarne u Danilovgradu samo da bi se udovoljilo zahtevu Nemačke.
Zato je, nakon dve i po godine, nađeno novo rešenje, ali opet u krugu vojnog objekta, valjda stoga što se verovalo da tu nema slobodnog pristupa za civile, pa će bruka manje bosti oči.
Na nedavnom svečanom otvaranju govorila je Danijela Šili, generalna sekretarka Narodnog saveza za brigu o nemačkim ratnim grobljima, koji je u ime nemačke vlade finansirao ovaj projekat.
Ona je ispred spomenika apelovala da ovo treba da bude "mesto žalosti i pomirenja", da odavde treba da krene poziv na razumevanje i poruka - nikada više rat, nikada više etnička mržnja, odnosno da "ovo nije spomenik ubicama već obeležje mira". Za to vreme je grupa komunista i antifašista okupljenih ispred ulaza u groblje isticala veliku izdaju Narodnooslobodilačke borbe i antifašizma - da se ne mogu dizati spomenici i slaviti oni zbog kojih je ubijano po deset, katkad i po stotinu nedužnih.
Novi četnici prvi se pobunili
U teškim borbama sa Nemcima, koje su slovenački partizani vodili u julu 1943. godine na prostoru Šumberka, zahvaljujući, izgleda, izdaji fratra iz obližnjeg samostana, jedna nemačka granata je "našla" štab partizanske divizije i ubila tri narodna heroja - Milovana Šaranovića, Crnogorca, omiljenog načelnika Glavnog štaba Osvobodilne fronte Slovenije, Predraga Jevtića, Srbina, komandanta 15. slovenačke divizije, i Ivana Kavčića - Nandea, Slovenca, zamenika političkog komesara divizije, a teško ranila još tri visoka vojna i politička rukovodioca - Viktora Abvelja, Jana Kolovšeka i Olgu Družinu, koji su kasnije takođe proglašeni za narodne heroje.
Zanimljivo je da su na dogovor o podizanju nemačkog spomen-groblja prvi i najglasnije reagovali iz Nove srpske demokratije, stranke na čijem je čelu novopečeni četnički vojvoda Andrija Mandić. Oni su pritom istakli da je Crna Gora jedina zemlja u Evropi koja ne dozvoljava da se obeleže mesta stradanja i sahrane posmrtni ostaci građana koji u Drugom svetskom ratu nisu pripadali partizanskom pokretu i revolucionarnoj komunističkoj ideologiji. Postavili su i otvoreno pitanje: "Zašto se novcem iz budžeta Crne Gore i lokalnih samouprava ne bi podigli spomenici vođama Trinaestojulskog ustanka 1941. godine - Pavlu Đurišiću, Baju Stanišiću i Jakovu Kusovcu, kao i drugim oficirima i vojnicima u otadžbini koji su nakon tog datuma do kraja rata nastavili borbu za oslobođenje zemlje pod vođstvom kralja Petra i Vlade kraljevine Jugoslavije."
Hans Ginter Matern, nemački ambasador u Crnoj Gori, izrazio je posebnu zahvalnost "crnogorskim partnerima, koji su, uprkos protivljenju koje postoji u zemlji, pomogli pri ispunjenju ovog plemenitog zadatka". Na ove poruke odgovorila je Snežana Radović, generalna direktorka za evropske poslove u Ministarstvu spoljnih poslova, koja je kazala da ovo smatra "ispunjavanjem civilizacijske dužnosti, onako kako je to uradilo 45 država prije Crne Gore":
- Mesto počinka 64 nemačka vojnika je pravo mesto gde možemo da počnemo da učimo važne lekcije o pomirenju, koje su nam, pre svega, potrebne da bismo zajedno mogli da nastavimo da gradimo budućnost za nas i za naše potomke - rekla je Radovićeva.
- Nemamo mi ništa protiv da se pronađu grobovi i posmrtni ostaci nemačkih vojnika, ali neka ih prenesu u njihovu državu, u mesta gde su rođeni, pa neka ih tamo njihovi slave i žale, jer se na ovaj način u Crnoj Gori poništava sve što je antifašističko i skrnave grobovi žrtava onih kojima se sada ovde diže spomenik - kaže Vlado Vuković, predsednik Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.
Protest umetnice
I umetnica Tanja Markuš je na originalan način izrazila protest protiv postupka crnogorske vlasti. Ona je na spomenik nacističkim vojnicima u Golubovcima položila venac u obliku crvene zvezde petokrake i objasnila da je na to podstakao čin ukrajinske heroine koja se - kakve li slučajnosti - takođe zvala Tanja Markuš. Njena imenjakinja je naciste, kada su za vreme Drugog svetskog rata ušli u Kijev, dočekala sa crvenom petokrakom:
- Narodnooslobodilačka borba je tekovina naroda i samo je na narodu da miri i oprašta - kazala je Markuševa, koja je tako protestovala ne zbog civilizacijskog čina sahranjivanja posmrtnih ostataka već zbog ponašanja vlasti i načina kako je to učinjeno.
