Povratak pravoslavlju (6): Pašina glava na Cetinju

Do sudara dve do istrebljenja zakrvljene vojske došlo je 3. oktobra 1796. godine u selu Krusima iznad lješkopoljske ravnice. Crnogoci su zaposeli okolne visove Busovnik, Kecan, Varin vrh, Pješivac i druge, a Turci su nastupali uz kamenite padine prema Krusima, uvereni da će se njihovi protivnici razbežati kad vide kakva sila ide na njih.

Poslednji turski pohod na Cetinje: Spomenik pobednicima bitke na Krusima

 

TURSKA BEŽANIJA
Crnogorci su im, međutim, priredili veliko iznenađenje. Sačekali su da im Turci dobro priđu, a onda, pošto su iz svojih kremenjača ispalili po taj jedan pripremljeni fišek, na mravinjak turske vojske koja je uz alak i talambase gamizala prema njihovim položajima, otisnuli na njih ogromne pripremljene stene koje su im do tog časa služile kao grudobrani, a onda uz gromoglasne pokliče sa isukanim noževima krenuli na juriš. To je izazvalo veliku pometnju među Turcima koji su se dali u bežaniju prema ravnici. - Ovdje do danas živi priča da je Mahmut-paša, koji je izgleda bio dopro do sred sela, među posljednjima krenuo da se povlači - kazuje Drago Mišković, jedan od najstarijih stanovnika Krusa. - Jedno vrijeme je bježao na konju ovim sokakom dolje put Bera, a kad je opazio zlu priliku da je nekoliko crnogorskih mladića krenulo za njim i da im ne može umaći, počeo je da vadi iz džepa po nekoliko dukata i baca ih po putu iza sebe nadajući se, valjda, da bi se mladići oko toga mogli zabaviti dok pokupe zlatnike i da bi on to mogao iskoristiti i umaći im.

Vezirova glava uz ćivot Svetog Petra: Posmrtna maska Mahmut paše Bušatlije

 

Nova nevolja ga je stigla kad mu je konj ranjen i kad je morao da nastavi pješke jer je izgleda bio gojazan čovjek, a već i u zrelijim godinama, i nije mogao umaći lakcima. U jednom trenutku je pokušao da se posluži i lukavstvom: dok su se njegovi gonioci zaista za trenutak zaustavili zbog dukata, on je skrenuo u stranu i krijući se pored jednog zida - eto ga i danas stoji - krenuo uz blagu uzbrdicu, sasvim suprotno od svoje vojske koja je bježala dolje put Beri i lješkopoljske ravnice.

Jedan od mladića, kažu da se zvao Bogdan Vukov Nikolić iz njeguškog sela Zalaz, ipak je opazio pašu, sustigao ga gore na ćuviku i tu ubio, ali mu nije odmah odsjekao glavu, jer nije ni znao da je to Mahmut-paša. Tek kad se vratio ovdje u selo i kad je vidio kako ostali donose odsječene turske glave i bacaju ih pred Svetog Petra, koji je, nakon boja, sjedio ovdje ispred crkve - evo i danas čuvamo taj kamen na kojem je sjedio - Bogdan se pohvalio da je i on ubio, vjerovatno nekog bogatog Turčina koji je imao pune džepove zlatnika. Poslali su ga da donese glavu ubijenog, ali tek kad su doveli pašinog slugu, koji je bio zarobljen, saznali su da je to glava Mahmuta vezira - prepoznao ga sluga po zubima, u gornjoj vilici su mu nedostajala dva zuba...

- Glava ovog turskog silnika i zulumćara se i danas čuva na Cetinju, u jednom drvenom kovčežiću u staroj biblioteci Cetinjskog manastira - kaže istoričar Predrag Vukić. Sveti Petar Cetinjski, iako je u ovim bojevima sa Mahmutom vezirom i sam zadobio dvije rane, nije, ipak dozvolio da se Bušatlijina glava skrnavi već ga je ispoštovao kao potomka loze Crnojevića (posmrtna maska, gipsani odlivak glave Mahmut-paše Bušatlije čuva se u cetinjskom muzeju, prim, B. S.).

Mitropolit crnogorsko - primorski Amfilohije tvrdi da je sa glavom Mahmut-paše, iako je bio veliki krvnik crnogorski, tako postupljeno po izričitoj naredbi Petra Prvog Petrovića Njegoša, odnosno Svetoga Petra Cetinjskog, koji je kad su mu posle boja na Krusima doneli pašinu glavu rekao: "Kada bi oni koji su u ovom dunjaluku, znali čija je ovo glava, mnogi bi zaridao i u crno se obukao, a onda zapovijedio Crnogorcima da, pod njegovim prokletstvom, tu glavu čuvaju i da se niko ne usudi da je skrnavi."

Tako se, eto, glava zloglasnog skadarskog vezira Mahmut-paše Bušatlije do danas čuva u Cetinjskom manastiru, pored ćivota Svetoga Petra Cetinjskog. Čini se da je u ovim rečima Svetog Petra Cetinjskog, u tom njegovom činu, a i reči i čin dobijaju posebno na snazi i značaju ako se zna da se sve dogodilo koji trenutak posle strašnog boja u kojem su mu poginula 132 momka dok ih je blizu 300 bilo ranjeno, sazdana sva tragika crnogorske istorije od Kosova naovamo, sve do boja na Krusima, a moglo bi se reći i sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja od Turaka:

Sramna pogibija: Drago Mišković na mestu gde je ubijen Mahmut paša Bušatlija

- Tragizam crnogorske istorije je u tome što su Crnogorci, Srbi uopšte, od dolaska Turaka naovamo mnogo više ratovali i krvarili u borbama sa braćom, odnosno islamiziranim sunarodnicima, nego sa etnički čistim Turcima - smatra profesor Predrag Vukić. - Eto, Ivan Crnojević osniva Cetinje i 1484. godine podiže manastir, a njegovi direktni islamizirani potomci ga tri puta pale i razaraju - dva puta Sulejman-paša Bušatlija i jednom Mahmut-paša Bušatlija. To krvavo klupko je, eto, nakon pet vjekova ipak dobilo srećni epilog, poslednji Bušatlija se nakon pet vjekova, upravo na temelju tog hrama vratio u vjeru svog prapretka koji je hram podigao. Sa Stankom je počelo, sa Stankom se, eto, i završava... Inače, ove dve sjajne pobede nad Turcima 1796. godine, na Martinićima i na Krusima, ne samo što su pronele slavu crnogorskog oružja (ruski car im je čestitao posebnom gramatom kojom je Crnoj Gori zagarantovao stalnu pomoć od 1.000 dukata godišnje), nego su označile i početak ujedinjenja Crne Gore i brđanskih plemena, ali nesumnjivo dale i veliki podstrek drugim porobljenim narodima na Balkanu da odlučnije krenu u borbu za oslobođenje od petovjekovnog turskog jarma. Neki su spremni čak i da ustvrde da su ove pobede imale uticaja i te kakvog odjeka prvenstveno u Srbiji u kojoj će osam godina kasnije buknuti Prvi srpski ustanak.
 

SJAJNA POBEDA
Bitka na Krusima ne samo što je bila sjajna vojnička pobeda nad barem četvorostruko brojnijim neprijateljem, ne samo što je bila poslednji turski pohod na Cetinje, ne samo što je u toj bici skinut sa vladarske pozornice jedan bezdušni silnik koji nije zarezivao nikoga, već je bila veliki nauk njegovim naslednicima da se više nikad olako ne zaleću na slobodni crnogorski krš. Po najskromnijim podacima, Turci su u te dve bitke 1796. godine izgubili blizu 3.400 vojnika među kojima je bilo i više od trista onih iz Mahmut-pašine najelitnije jedinice, neke vrste lične garde. Uz to, zarobljeno je 15 turskih ratnih barjaka i ogromna količina oružja i drugog ratnog plena...

Sutra - Povratak pravoslavlju (7): Od komuniste do pravoslavca