Mitovi: Hitler - vojnik u Kotoru

U istorijskoj nauci narodna predanja, razumljivo, ne mogu se uzimati kao pouzdan izvor. U mnoštvu slučajeva, istina, činjenice koje nude određena narodna predanja nalaze potvrdu i dopunu i u sačuvanim arhivskim izvorima, ali se narodna kazivanja ipak često temelje na neproverenim glasinama, iskrivljenim činjenicama i nerealnim faktima. Profesor Predrag Vukić, istoričar sa Cetinja, koji se u svom plodnom radu ponajviše bavi upravo ovim pitanjima, za čitaoce "Vesti" govori o nekim karakterističnim primerima koji upozoravaju ne samo ljude od nauke, one koji zaranjaju u tmuše prošlosti i tragaju za zlatnim zrncima istine o onome što je zaborav odneo i zapretao u pepeo prolaznosti, tražeći istorijske korene onoga što je sačuvano i do nas doprlo kao predanje.

Istoričar: Predrag Vukić

 

- Prema predanju koje je bilo rašireno u srpskim narodnim masama - kaže Vukić - prorok Muhamed je kao osnivač islama zabranio sledbenicima Alahove vere da jedu svinjetinu, jer se bajagi neka svinja "očešala o zid džamije" u kojoj se on molio Alahu. To, razume se, nema veze sa stvarnošću. Oblikujući Kuran kao svetu knjigu islama, Muhamed je preuzeo neka praktična teološka rešenja iz Starog zavjeta.

Mojsijev zakonik iz 13. veka stare ere, koji je osnovni teološki spis judejske vere i koji čini osnovni segment Starog zavjeta, sledbenicima judaizma izričito zabranjuje konzumiranje svinjskog mesa i alkohola i uvodi običaj obrezivanja, koji je kod Jevreja poznat kao Bar Micvah. Običaj obrezivanja i zabranu konzumiranja svinjetine i alkoholnih pića Muhamed je očigledno preuzeo iz starozavetne teologije, ugrađujući ista načela u osnove novog religioznog i kulturološkog modela - islama. To su relativno lako proverljive činjenice. Uostalom, nesporno je stanovište da islam ima određenih dodirnih mostova s religioznim modelima koji su mu prethodili, s judaizmom i hrišćanstvom.

Ćerka kneza Lazara

Pristup starijim narodnim predanjima u principu podrazumeva poseban oprez i pomnu, svestranu analizu.
 

Adolf Hitler uoči Drugog svetskog rata

- Prema starom predanju sačuvanom u Banjanima i Katunskoj nahiji, na primer, žena Miloša Obilića Jela, nakon boja na Kosovu 1389, izbegla je u Banjane, a potom u srednjovekovnu Zetu. Tu se, tobož, udala za kneza od loze Balšića i, kako predanje kaže, podigla je sabornu crkvu Sv. Ilije u Ilinskom Dolu kod Cetinja. Istorijska nauka i dostupni arhivski spisi, međutim, ne znaju za Jelu, ženu Miloša Obilića.

- U pitanju je očigledna zamena ličnosti. Jelena, ćerka kneza Lazara Hrebeljanovića, udala se oko 1387. godine za zetskog kneza i gospodara Đurđa Drugog Balšića. Predanje se, dakle, očito odnosi na Jelenu Balšić. Ona se upokojila oko 1440, a sahranjena je u svojoj zadužbini, u crkvi Sv. Bogorodice na ostrvu Brezovica ili, kako se još imenuje, Beška, na Skadarskom jezeru.

Zadužbina Jelene Balšić na ostrvu Beška

 

Narodna zajednica kao kolektivni čuvar starih predanja iz naše daleke i burne prošlosti počesto brka činjenice iz života pojedinih istorijskih ličnosti. Često se desi da se jedna istorjiska ličnost zameni drugom. Predrag Vukić opominje da takvih primera ima i iz novije istorije.

- U socijalističkoj Jugoslaviji, domovini moje mladosti, često su prikazivani dokumentarni filmovi o Hitleru i fenomenu nacizma. Hitlerova biografija za običan svet bila je nepoznanica. Sećam se vrlo dobro da su u neprosvećenim slojevima naroda u Crnoj Gori bile čak prisutne glasine da je Hitler, navodno, služio vojsku u Kotoru u vreme Austrougarske monarhije! To, razume se, nije istina jer dostupni arhivski izvori ukazuju da firer nikad nije kročio u Boku Kotorsku.

Admiral Karl Denic

- U pitanju je glasina bez pokrića u realnim izvorima. U naučnoj publicistici se, međutim, navodi činjenica da je nemački admiral Karl Denic veštinu podmorničkog ratovanja učio i savladao upravo u Boki Kotorskoj. Stiče se tako utisak da je poluobrazovani svet neke bitne činjenice iz biografije admirala Denica pripisao Hitlerovoj biografiji - objašnjava profesor Vukić.

Elazar u Sarajevu

Profesor Vukić kaže da je na sličan način "dopunjena" i biografija poznatog izraelskog generala Moše Dajana, koji je kao ministar odbrane u izraelskoj vladi bio jedan od tvoraca pobede izraelske armije u Šestodnevnom ratu sa susednim arapskim državama, juna 1967. godine:
 

- Dajan je bio prepoznatljiv po crnom povezu preko levog oka bez koga je ostao u mlađim godinama života. Širom jugoslovenskih prostora moglo se krajem 60-ih i 70-ih godina čuti kazivanja da je general Moše Dajan, koji je tada bio u žiži svetske javnosti, navodno rođen u Jugoslaviji, da je bio učesnik NOB-a, da je u socijalističkoj revoluciji ostao bez levog oka, i da se odmah nakon osnivanja Izraela 1948. godine iselio u tu zemlju. Sve to, razume se, nije bilo tačno. Dajan je rođen u Palestini 1915, upokojio se 1981, a u Jugoslaviji, koliko je poznato, nikad nije boravio, pa samim tim nije ni učestvovao u jugoslovenskoj revoluciji.
 

Netačne glasine o generalu Dajanu imaju, međutim, određeno verodostojno uporište u životnom putu drugog izraelskog generala - Davida Elazara, bliskog saradnika Moše Dajana.

- General Elazar je rođen u Sarajevu 1925. Iselio se u Palestinu 1940. Poreklom iz sefardske jevrejske porodice, on nije učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi jer je Kraljevinu Jugoslaviju trajno napustio pre njenog fatalnog raspada 1941. Komandovao je osvajanjem Golanske visoravni u junu 1967. U oktobarskom ratu 1973, u kome je Izrael nadvladao ujedinjenu egipatsku i sirijsku armiju, bio je načelnik Generalštaba izraelske armije.

- Upokojio se 1976. Zna se da srpski jezik nije zaboravio i da je sa njim vrlo dobro vladao. Postavlja se sasvim prirodno pitanje da li je i u ovom slučaju običan svet izvesne činjenice iz životopisa generala Davida Elazara pripisao poznatijem Moše Dajanu. On se tih turbulentnih i burnih 60-ih i 70-ih godina mnogo više pojavljivao na televizijskim kanalima, a narod mu je pripisao čak i učešće u jugoslovenskoj Narodnooslobodilačkoj borbi - kaže profesor Predrag Vukić.