Uspomene Anastasa Jovanovića, oca srpske fotografije (1): Oživeo Stefana Nemanju
O Anastasu Jovanoviću, čoveku koga je istorija proglasila ocem srpske fotografije, pisalo se malo, i to uglavnom u 19. veku. Hrvat Kukuljević Sakcinski je napisao "Slovniku umjetnikah jugoslovenskih" 1858. godine, Andra Gavrilović "Znameniti Srbi 19. veka", u "Srpskom književnom glasniku", a Anastasova kći Katarina je objavila svoje uspomene na oca 1924. godine. I poznati pisac Veljko Petrović pisao je o prvom srpskom litografu (litografija je grčka reč i, uprošćeno govoreći, znači slikanje na staklu i iz čega je vremenom nastala fotografija).
Jovanović je rođen u današnjoj Bugarskoj, u mestu Vrace, 1817. godine. Tu je živeo samo devet godina. Potom su ga deda i otac doveli u Beograd na školovanje. Litografisao je oko 300 slika, uglavnom vodeće ljude srpske istorije: starog župana Stefana Nemanju kako silazi s prestola, kralja Milutina kako pobeđuje Tatare, njegovog sina Stefana Dečanskog kome sveti Nikola vraća vid, patrijarha Arsenija Čarnojevića, crnogorskog kneza Danila Petrovića i njegovog pretka vladiku Rada, sremskog vladiku Lukijana Mušickog, srpskog prosvetitelja Vuka Karadžića, svog zaštitnika kneza Miloša, njegovog sina Mihaila kome je bio neko vreme upravnik dvora.
Ta služba je uklesana i na grobu Anastasa Jovanovića na beogradskom Novom groblju. Litografisao je i vođu vojvođanskih Srba generala Stratimirovića, vojvodu Stevana Knićanina. Naslikao je bana Jelačića, vođu Hrvata iz sredine 19. veka, jednog od malo srbofila među Hrvatima.
Ćerka Anastasa Jovanovića Katarina, objavila je deo uspomena koje je našla u hartijama svoga oca, koje ćemo prepričati našim čitaocima: A. Jovanović je još u rodnoj Vraci naučio da čita od nekog Srbina iz Pančeva koji se prezivao Ognjenović. Zatim se preselio u Srbiju gde ga je "učio neki gospodin koji je bio činovnik pod Karađorđevom vladom", a zatim je učio i kod nekog učitelja Miše.
To je bila jedina srpska škola u odnašnjem Beogradu, bila je, uistinu, jedna grčka, koju je vodio neki Grk Zaharijades. U ovu drugu školu su išli Cincari i Grci koji su na Srbe gledali s visine, još za vreme turske vlade, ali su zato osetili Karađorđev bič, koji je kada je uzeo Beograd od Turaka 1807. godine Turke s glavom rastavljao, Turkinje pokrstio, a turkofilske Cincare i Čivute proterao iz Beograda.
Pričao je Anastas u svojim uspomenama o Beogradu treće decenije 19. veka i ovo: "Strašno je bilo ono vreme od Turaka u Beogradu, gledao sam kako vode Srbe vezane, pa ih kundakom od pištolja udaraju u leđa, vode u pašin konak i zatvaraju. Na tom delu današnjeg Dorćola bile su samo četiri kuće, preostale posle austrijskog bombardovanja iz 1789. godine.
Zatvor koji se tada zvao apsana, ili arest, bio je ispod zemlje, imao prorez na vrhu za davanje hrane uhapšenima, oni su sedeli na nekom kamenju u večitom mraku, spavali na daskama, živeli u najvećem smradu i nečistoći. Srećom, nikad nije bilo mnogo zatvorenika jer bi ih Turci brzo smicali. U to vreme Miloš nije imao pravo da ubija ljude, prema dogovoru sa beogradskim vezirom Marašli Ali-pašom, već ih je predavao Turcima."
Linija od Šopova
Srpski izvori 18. i 19. veka, sve do stvaranja države Bugarske 1876, stanovnike zapadne Bugarske nazivali su Srbima, a Bugarima one istočno od Sofije. Tako je pisao i Jovan Cvijić. Ovo je i tačno i netačno: od Beograda do Sofije i Strumice u Makedoniji, proteže se etnička linija zvana Šopovi. Vuk Karadžić je za njih govorio da su "ni Srbi ni Bugari". Međutim, oni su u Srbiji posrbljeni, a u Bugarskoj bugarizovani. Sama Sofija je u centru Šopluka. Pijace oba grada i danas drži ova etnička grupa. U Beogradu su se prepoznavali po nošnji, i po jeziku: nisu koristili svih sedam padeža srpskog jezika, poznati su po izrazima kao što su "radu", "volu" za "rade", "vole", ali su se uglavnom držali srpskih običaja, naročito crkvenih. Tako se i za Anastasa Jovanovića odavno utvrđeno da je po nacionalnosti Srbin i pripada srpskoj kulturi.
