Zapisano u pamćenju Beograđana

Iako su savremenici kneza Miloša Obrenovića već imali predstavu gde su zaista spaljene mošti Svetog Save, gospodar Srbije je ipak rešio da tu podigne hram posvećen Svetom Marku, a ne osnivaču srpske crkve.

V. Sekulić

Hram Svetog Save

Laudan, austrijski vojskovođa, naselio je još u 18. veku neke Nemce na Vidinskom putu, današnjoj Paliluli. To se selo zvalo Karlsdorf. Knez Miloš je kasnije raselio je te Nemce i doveo Srbe koji su bili u ranijoj Rackoj varoši, kasnijoj Savamali.

Danas se zna da je doskora postojao jedan kameni krst na raskršću palilulskom. To je bio zapis Savamalaca o Markovdanu. Prelaskom u Palilulu, ispod Tašmajdana, stari Markovdanci podigli su iznad svoje naseobine na brdu krst da bi se okupljali i veselili za dan svog sveca zaštitnika, Marka. Od 1832. godine nikli su novi krajevi Beograda. Miloš je deo Savamalaca preselio na Carigradski put, dok je brdo Vračar ostalo pusto. Miloš je tu preselio groblje, upravo na mestu gde je zapis Markovdana, i uz groblje se prema redu podiže i crkva. Nije moguće da knez nije znao gde su spaljene mošti Svetog Save. Ali da je podigao crkvu njemu u čast, ne samo što bi naljutio nove Palilulce, koji su slavili Markovdan, nego i Turke. A to je bilo mnogo opasnije, jer su i Turci i te kako pamtili i Svetog Savu i njegovo spaljivanje.

Još pre Prvog srpskog ustanka, s leve strane Stambol-kapije, iza šanca koji opasuje varoš, bila je kuća porodice Barjaktarović. Za vreme ustanka domaćin te kuće bio je Cvetko Petković Barjaktar, koji je u ratovima za oslobođenje Srbije stekao je i titulu vojvode. Cvetko je umro 1839. godine i sahranjen je na groblju kraj Čupine umke. Imao je tri sina, Nikolu, Dimitrija i Aleksu. Treći sin Aleksa imao je sina Spasoja, koji je bio prokurista. Spasoje je rođen 1870. a umro 1958. godine, i on je pričao sledeće: "Kako da se ne zna tačno gde je Sveti Sava spaljen? Gledali su spaljivanje i Srbi i Turci i stariji su ljudi pričali mlađima i pokazivali mesto. I meni su moji stari kazivali - to je bilo, tako reći, ispred naše kuće, jer od naše kuće pa do tog mesta bila je čistina bez ijedne zgrade." Spasoje Barjaktarović je porušio staru porodičnu zgradu i podigao novu. Na njoj je uzidao reljef stare Stambol-kapije, da obeleži mesto gde je bio taj ulaz u Beograd.

Na kraju, ispostavlja se da nije uzalud bilo traganje i "tumaranje" Sretena Popovića po mestu spališta, naročito kad se ima u vidu da deo Beograda koji se danas zove Vračar nije postojao krajem 16. veka kada je spaljivanje izvršeno, kao i da je Sinan paša to nedelo izvršio na očigled Beograđana kako bi ih zastrašio, pa je za to izabrao mesto na uzvišenju, i najbliže tadašnjoj nerazvijenoj varoši, kako bi ga svi mogli videti. Sinan paša je u Beograd došao Carigradskim putem jer drugog nije bilo, a pošto se trasa tog puta zna, morao je da udari na Tašmajdan. Osim toga, po ratnim planovima Laudanovim pominje se brdo Vračar, kao najuzvišenija i najbliža tačka periferije tadašnjeg Beograda.