Kako je nastalo srpsko groblje Zejtinlik (1): Trijumf "solunskih baštovana"
Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku u Solunu ide u najznamenitije srpske istorijske spomenike u inostranstvu.
To je večna kuća poginulih i umrlih ratnika koji su se borili na Solunskom frontu od 1916. do 1918. godine. Na Zejtinliku su uređena i vojnička groblja na kojima su sahranjeni ratnici savezničkih zemalja iz Prvog svetskog rata - Francuske, Velike Britanije, Rusije i Italije - čije su se vojske, rame uz rame sa Srbima, junački borile na tom frontu pune tri godine.
Svih pet grobalja obrazuju danas jedinstven spomen-park koji je i dalje najbolji svedok o velikoj ulozi koju je igrao Solunski front za trijumf saveznika. Međutim, u vreme kad su se na tom frontu vodile krvave bitke, saveznički generali su ga - prezirali.
Obrazovan preko volje, Solunski front se među komandantima Antante smatrao sporednim i zato ne mnogo važnim vojištem na kome se, navodno, nisu mogle izvoditi velike ratne operacije. Zapravo je to bio samo izgovor da se povuku snage koje su bile potrebnije u zavičaju savezničkih zapovednika.
Pod uticajem zvaničnih stavova, mnogi novinari, pa i oficiri, podrugljivo su nazivali borce na Solunskom frontu "solunski baštovani". Dogodilo se, međutim, da je upravo na tom frontu, zaslugom solunskih ratnika, zadat snažan i odlučujući udarac Centralnim silama na kraju Prvog svetskog rata i privedena kraju pobeda država Antante i njenih saveznika protiv germanskih osvajača. Upravo u velikoj solunskoj ofanzivi 1918. godine, zahvaljujući udruženim snagama, među kojima je srpska vojska imala glavnu ulogu, napravljen je preokret od Prvog svetskog rata ka svetskom miru.
Slavne pobede je, međutim, srpska vojska izvojevala uz ogromne žrtve. U trogodišnjim borbama, a naročito u poslednjoj ofanzivi poginulo je ili umrlo 9.303 vojnika i oficira. U znak uspomene na pale junake, na predlog ratničkih udruženja i po ličnom naređenju kralja Aleksandra Karađorđevića, izgrađeno je Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku kod Soluna.
Naime, Udruženje srpskih ratnika zatražilo je, ubrzo po kraju rata, da se posmrtni ostaci "solunaca" koji su bili sahranjeni u zoni tek završenih bitaka, prenesu i sahrane na groblju kod Soluna. Ta inicijativa je prihvaćena u svim savezničkim zemljama. Grčka vlada je besplatno ustupila zemljište za izgradnju groblja. Svi saveznici su se obavezali i da prikupe posmrtne ostatke svojih ratnika i urede svoj deo groblja.
Jedino je Grčka, od svih članica Antante, svoje ratnike sahranila na drugom mestu. Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku izgrađeno je kao jedinstven spomenički kompleks na oko deset hiljada kvadratnih metara. Po broju sahranjenih ratnika, umetničkom rešenju i uređenju, čitavo područje je najveće i najuređenije vojničko groblje u Solunu. Izgradnja Zejtinlika je završena 1936. godine.
Večni počinak i u Bitolju
Na Srpskom vojničkom groblju počivaju posmrtni ostaci 7.565 ratnika sa Solunskog fronta, od preko 9.000 stradalih vojnika i oficira na Solunskom frontu. U Bitolju je sahranjeno oko 1.500 Srba poginulih ili umrlih od rana.
