Srebro za svetinju
Svetogorski manastir Esfigmen, posvećen Vaznesenju Gospodnjem, leži na samoj obali Egejskog mora. Prema predanju, manastir su osnovali rimski car Teodosije Drugi i njegova sestra Pulherija, supruga cara Marcijana. Prvi pisani pomen manastira datira iz 998. godine.
Esfigmen je 1015. u svetogorskoj hijerarhiji zauzimao šesto mesto, a danas je pao na osamnaesto.
U manastiru su boravile mnoge slavne i istorijske ličnosti: Antonije Pečarski, osnivač monaštva u Rusiji, monah Akakije, koji je kasnije postao carigradski patrijarh Atanasije, zatim Grigorije Palama, arhiepskiop solunski i poslednji od vizantijskih crkvenih otaca, Gerasim Smirnakis, prvi pisac istorije Svete Gore...
Današnju glavnu crkvu je na mestu stare podigao iguman Teodorit 1810. godine. Njen živopis je sačuvan ali je potamneo od vatri turskih vojnika koji su tu logorovali za vreme grčkog ustanka. Esfigmen su u srednjem veku pomagali vizantijski car Jovan Peti Paleolog, srpski car Dušan, despot Đurađ Branković i njegova kći, sultanija Mara.
Među manastirskim dragocenostima, koje se čuvaju u oltaru, izdvajaju se mošti više svetitelja, mozaička ikona Spasitelja sa jevanđeljem iz 13. veka, Pulherijin krst ukrašen biserima i smaragdima. U riznici se nalazi deo šatora francuskog vojskovođe Napoleona, dar patrijarha Grigorija Petog.
Litijske ikone i manastirski arhiv pohranjeni su u starom igumanskom konaku, kao i Esfigmenska povelja Đurađa Brankovića, sa portretima despotove supruge i njihove dece. Srpski despot je poveljom iz 1430, pisanoj u Žiči, odredio Esfigmenu 50 litara srebra godišnje, a 1499. ovaj poklon je potvrdila i srpska despotica Angelina Branković.
Rukopisi na pergamentu
Od četiri stotine rukopisa u bibilioteci Esfigmena 75 su na pergamentu, a posebno su zanimljiva dva iz jedanaestog veka. Prvi je knjiga mesečnih službi sa ilustracijama velike vrednosti, a druga je primerak jevanđelja sa portretima četvorice jevanđelista i divnim inicijalima, slikanim početnim slovima poglavlja.
