Kraljica okupila vitezove
Samo jedan put se Palman, odani Dušanov vitez, usprotivio svom gospodaru.
U leto 1355. godine, poslanici pape, predvođeni biskupom Petrom Tomom, stigli su u Srbiju sa misijom da srpskog cara i carsku porodicu prevedu u unijatsku veru i pripreme državu za pokrštavanje.
Dušan, kome je pomoć Rima ispočetka bila potrebna radi borbe protiv Turaka, u međuvremenu je promenio mišljenje o uniji. Uvidevši da je vera njegovih predaka u opasnosti, time i srpski tron, zabranio je katolicima u svojoj vojsci da prisustvuju misi koju je biskup održao i zapretio da će oslepeti svakoga ko tu naredbu prekrši.
Palman i čitava alemanska garda prkosno su prisustvovali misi govoreći da je njima važnija vera od službe caru. Dušan, poznat kao vladar koji je surovo kažnjavao neposlušnost, ovoga puta nije ispunio strašnu pretnju.
Kapetan Palman Braht je u službi Stefana Dušana bio sve do 1355, više od dve decenije. Novembra te godine car ga je poslao u severnu Dalmaciju da bi tamo sa svojim zemljacima i saborcima odbranio Skradin i Klis od Ugara. To su bili gradovi Dušanove sestre Jelene, udate u hrvatsku plemićku porodicu Šubić, i njenog sina Mladena Četvrtog Šubića. Sa Palmanom je otišao i Đuraš Ilijić, poverljivi carev vojni i politički savetnik, vitez i vojskovođa. Ilijić je trebalo da odbrani Skradin, a kapetan Palman Klis. Ali, kako je ugarskom kralju Lajošu Prvom Anžujcu u pomoć pritekao vazal, bosanski ban Tvrtko Kotromanić, vitezovi sa srpskog dvora nisu odoleli neprijatelju. Ilijić je januara 1356. morao da prepusti Skradin Mlečanima, a Palman klišku tvrđavu hrvatskom banu Nikoli Baniću, koji je takođe nastupao u ime ugarskog kralja.
Prvi srpski ordenMalo pre osnivanja viteškog reda, Dušan je ustanovio prvo srpsko odlikovanje, Orden svetog Stefana koji se dodeljivao visokim podanicima za velika dela u ratu i miru. Na taj način je sve podanike doveo u red zavisnog činovništva. Dušanov zakonik je propisao da vitezovi od cara dobijaju zlatni pojas, oružje i bisernu svitu, što je bilo svečano odelo kakvo su do tada mogli da nose samo ljudi najvišeg roda. Sastojalo se od dugog ogrtača crvene ili zelene boje, ukrašeno zlatom i biserima.
Broj iz BiblijeSrpsko Velikaško veće sastojalo se od dvadeset četvorice vitezova, što je bio uobičajen broj članova svakog viteškog reda, a odgovarao je poruci iz novozavetne knjige Jovanovo Otkrovenje gde stoji: "I okolo prijestola bijahu dvadeset četiri prijestola, i na prijestolima viđeh dvadeset četiri starješine gdje sede, obučeni u bijele haljine, i sa vjencima zlatnim na glavama svojim. Padoše dvadeset četiri starješine pred Onim što sjedi na prijestolu, i pokloniše se Onome što živi u vijeke vijekova, i položiše vijence svoje pred prijestolom." |
Posle ovih poraza u Dalmaciji, austrijski najamnik Palman se više ne pominje u Srbiji. Nije to bilo ni zbog stida, ni zbog straha od poraza, nego samo zato što je njegov gospodar umro već u decembru 1355. godine, nepun mesec dana od kada je svog vernog viteza poslao na poslednji zadatak. Palman se poslednji put pominje 1363. godine u Dubrovniku, kada mu je dubrovački vlastelin Menče Menčetić testamentom zaveštao 40 perpera. Stari ratnik je tada već zašao u sedmu deceniju života i bio na kraju i radnog i životnog veka.
Palman i njegovi zemljaci su kao lična vladareva garda i specijalna vojna jedinica za sve velike bitke, dali još jedan, poseban doprinos: uveli su ideal viteštva među srpskom vlastelom. Austrijski vitez je pomogao i da se uspostavi Dušanov viteški red Stuba svetog Stefana, koji je nastao pošto je Dušan 1346. godine krunisan za cara Srba i Grka u Skoplju.
Kako je rasla i jačala, nemanjićka Srbija je morala da promeni vojsku, i nju je oblikovala po uzoru na razvijeno zapadnoevropsko viteštvo. Ono se očitovalo naročito u borbenim turnirima koji su se izvodili pred Dušanom, a on je pobednike bogato darivao. Odatle je nastao novi red vlastele, viteške, koji je postao takmac visokom plemstvu. Donoseći Zakonik, prvi srpski car je dopunama iz 1354. upravo hteo da obuzda dotadašnje plemiće, osiljene prevelikim povlasticama. Zato je pored naslednih prava po rođenju on uveo i lična prava prema zaslugama za krunu i državu. Najbolje junake je nagrađivao viteškim titulama i visokim položajima, preuzetim iz grčkih običaja.
Kolika je bila moć vitezova na Dušanovom dvoru govori i zapis sa jedne posete vizantijskog cara Jovana Kantakuzina, koji je došao srpskom vladaru, tada još kralju, da bi od njega dobio vojnu pomoć za povratak na presto. Tokom razgovora njih dvojica su se sporečkali. Tada kraljica Jelena, videvši zlovolju svog muža i "bojeći se da zbog ovakvih reči ne uzme cara u zlu volju, stane ih odvraćati od ovoga razgovora dodavši da ovakve stvari kod Srbalja rešava veće. Odmah iza toga pozove da u veće dođu svih 24 prvih velikaša srpskih koji se tada kod kralja nalaziše".
Bilo je to Velikaško veće, vrsta današnje vlade, u kome je sedela nova, viteška vlastela. Pošto su car i vitezovi razmotrili da li da pomognu Kantakuzinu da dođe na presto i šta da traže zauzvrat, zajednički su odlučili da se ne traže ni zemlje, ni vlast ni novac, već se opredeljuju za ono što je Dušan zaključio: "Ostaje dakle da mu pomognemo, pa bilo za naknadu grehova, to je hteo, ili bez naknade, već samo za čast." Srpski viteški red je, kako se vidi, već bio usvojio kodeks prema kome je najvažnija velikaška čast.
Već od prvih godina vladavine Stefana Uroša Petog više nije bilo najamničkih četa u srpskoj vojsci. Istorija je kasnije pokazala da je otkazivanje usluga stranih ratnika pomoglo slabljenju oružanih snaga vrhovne vlasti koja je počela da se raspada još za života Dušanovog sina.
