Srpska vlast u turskom konaku

Kada su Turci krajem 15. veka popisivali mesta u srcu Šumadije, prvi put je kao nahija pomenuta i Radca. Posle Svištovskog mira 1791. godine i u doba srpskih ustanaka, račansko područje ušlo je u granice oslobođene srpske zemlje.

Zbog blage klime i plodne zemlje bivša nahija je postala veoma privlačna za stanovnike krajeva koji su ostali pod turskom čizmom. Doseljenicima je dato pravo da slobodno zauzimaju zemljište koje će nastanjivati i obrađivati i tada su obrazovana sva naselja koja i danas postoje.

Zahvaljujući položaju koji je bio odličan za saobraćajnice, Rača se po konačnom oslobađanju Srbije od Turaka razvila u upravno, privredno, kulturno, prosvetno i zdravstveno središte.

Godine 1818. postala je sedište novoobrazovne lepeničke knežine, a novom podelom na okruge, srezove i opštine 1835. godine imenovana je sedištem lepeničkog sreza u Kragujevačkom okrugu. Lepenički srez je tada imao 27 opština i 60 sela. Prvo Sresko načelstvo bilo je smešteno u zgradi zvanoj Turski konak u Rači.

Varoš je prvu privatnu školu dobila već 1831. godine, a državnu pet godina kasnije. Između dva svetska rata, ukazom prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića 1920. godine, u Rači je osnovana i prva prava gimnazija sa četiri razreda. U Raču je pristizalo sve više zanatlija i trgovaca, pa je već 1840. osnovano i zanatsko udruženje, najstarije u Srbiji.

Uskoro je zanatlija bilo toliko da su se razdelili u zasebne esnafe, grnčarsko-papučarski i kovačko-drvodeljski. Kada su kao profesori u Raču došli pisci Đura Jakšić i Radoje Domanović, osnovana je i čitaonica. Uskoro je obrazovano pevačko društvo "Višnjić" i otvorena još jedna gimnazija. U Rači je 1934. otvoren Karađorđev dom, gde je bilo smešteno sirotište za decu iz cele Jugoslavije.