Varoš naprednih ljudi
Iako je Gruža naselje u samom srcu Šumadije staro jedva jedan vek, ovaj bogati kraj je nekada bio važno granično uporište države Nemanjića. Njima su još od doba Rimljana ostali utvrđeni gradovi Čestin i Borač koji su služili kao bedem od prodora Mađara sa severa i Turaka sa juga na tle srpske države.
Do 15. veka cela gružanska oblast, od Rudnika do Zapadne Morave, bila je veoma naseljena i napredna, sve do najezde Turaka, posle čega je opustela. Tek uoči 19. veka i oslobođenja od Osmanlija oživeo je novim stanovnicima iz Crne Gore, Bosne, Hercegovine i Raške. Bili su to stočari koji su osnovali naselja u pobrđima Kotlenika, Ješevca, Rudnika i Gledićkih planina.
Tako je nastalo i selo Grabovac, koje je u vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića počelo da raste, da bi na kraju ušlo u srez gružanski. Zna se da je nekoliko decenija u 19. veku sedište sreza bilo u zgradi na tlu Grabovca, iza današnjeg naselja Gruža.
Slučajna zadužbina
Obilazeći kraj, despot je video gomilu kamena i naredio da se od njega na tom mestu podigne crkva. Drugo predanje takođe kaže da je crkva građena u doba podizanja Kalenića, ali da je jedan od ljudi despota Stefana, gradeći ovaj manastir, od svakog tovara skidao po nekoliko kamenova da bi sebi sazidao zadužbinu. Prema ovim predanjima manastir je dobio naziv Kamenac. |
Kolski put je urađen oko 1882. u vreme krunisanja kralja Milana Obrenovića u Žiči kada je i gradić Karanovac dobio ime Kraljevo. Tada je počelo naseljavanje ovog dela puta od Lipničke do Čestinske reke. Prvo su nikle kafane, a zatim kovačke, potkivačke, pekarske, opančarske i trgovačke radnje, i to mesto je između dva svetska rata ponelo status varošice. Današnje ime Gruža je "privremeno" dobila 1922. godine, kada je osnovana banka, a konačno od 1929. pošto je otvorena železnička stanica pod tim nazivom. Saobraćajnim vezama u Gružu su prodrle i napredne ideje. Pored raznih političkih korteša iz redova Radikalne i Demokratske stranke, sve više uticaja imaju članovi zemljoradničke stranke, a pred početak rata 1941. i članovi Komunističke partije. U Gruži je postojalo i Trezveno društvo koje je takođe imalo uticaja na prosvećivanje ljudi, kao i zdravstveno-domaćinski tečaj za žene i devojke.
