Dvorci su u Srbiji građeni od 18. do početka 20. veka, u stilskom rasponu od baroka do klasicizma. I današnja sudbina im je različita, neki su u funkciji državnih ustanova, a neki u privatnom vlasništvu, ali i dalje plene svojom veličanstvenom lepotom.

Svaki dvorac u Srbiji je priča za sebe, oni kriju mnogo istorije, ali se oko njih pletu i legende i bajke. Podizali su ih kraljevi, imućni zemljoposednici, generali, grofovi... U njima su priređivani raskošni prijemi i balovi, sklapani dogovori, donošeni ustavi, održavane ministarske sednice, potpisivani ukazi. Oni su najživopisniji svedoci prohujalih vremena, nekadašnjeg života, bogatstva, ali i kraha svojih čuvenih vlasnika.

1. STARI DVOR

Od krune do petokrake

Stari dvor, palata srpske dinastije Obrenović, u kojoj je danas Skupština grada Beograda, nalazi se u centru prestonice. Sagrađen je između 1882. i 1884. godine, s namerom da prevaziđe sve dotadašnje rezidencije srpskih vladara. Po spoljašnjem izgledu zgrada predstavlja najlepše arhitektonsko ostvarenje u Srbiji 19. veka.

Zgrada je podignuta kada je Srbija proglašena za kraljevinu, a u njoj je kralj Milan 1889. abdicirao u korist sina Aleksandra. Dvor su prvobitno krasile dve velike kupole sa pozlaćenim krunama na vrhu. Međutim, dvor je oštećen u Prvom svetskom ratu i u šestoaprilskom bombardovanju 1941. Neki delovi palate su potpuno uništeni kao dvorska kapela. U socijalizmu je glavni toranj krasila petokraka, koja je 90-ih zamenjena pozlaćenim dvoglavim orlom.

2. NOVI DVOR

Beg od podanika

Novi dvor na Andrićevom vencu u Beogradu je monumentalna palata građena za potrebe dinastije Karađorđević punih deset godina. Kamen temeljac položen je 14. septembra 1911. u prisustvu kralja Petra I Karađorđevića, na mestu porušenog dvorca Mihaila Obrenovića.

Dvor je sagrađen sa elementima renesansne i barokne arhitekture. Ima četiri sprata i karakteristično ugaono kube, na kome je do polovine 20. veka stajao stub sa kraljevskom krunom i dvoglavim orlom raširenih krila. Novi dvor je bio zvanična kraljevska rezidencija do 1933. godine kad se kralj seli na Dedinje jer navodno nije voleo da bude u bliskom kontaktu sa podanicima, a Novi dvor postaje 1936. Muzej kneza Pavla. Danas je sedište predsednika Srbije.

3. KRALjEVSKI DVOR

Dvorana šapata

Kraljevski dvor je bio dom kralja Aleksandra I i kralja Petra II, a sada je kuća prestolonaslednika Aleksandra II Karađorđevića. Gradio ga je ličnim sredstvima od 1924. do 1929. kralj Aleksandar I.

Sama zgrada dvora je građena od belog mermera, u srpsko-vizantijskom stilu.

Kraljevski dvor nalazi se sa Belim dvorom u okviru dvorskog kompleksa na najvišem brdu Dedinja, u Beogradu, na imanju od 135 hektara. U prizemlju se nalaze biblioteka, kraljev kabinet, zlatni salon, velika trpezarija i svečani hol - u renesansnom stilu i plavi salon opremljen u baroknom stilu.

Hol krase kopije fresaka iz Dečana i Sopoćana, a zidovi i tavanice suterena oslikani su po uzoru na moskovski dvorac Kremlj. Tu se nalazi i dvorana Dušanove ženidbe i Dvorana šapata...

4. BELI DVOR

Baksuz za dinastiju

Istorija Belog dvora na Dedinju ispisana je tragičnim slovima. Samo nekoliko meseci po početku gradnje novog dvora kralj Jugoslavije Aleksandar Karađorđević ubijen je u atentatu u Marseju 9. oktobra 1934. Gradnju tek započetog dvora dovršio je 1937. knez Pavle, brat pokojnog kralja Aleksandra i namesnik kraljevine.

Knez se sa porodicom uselio u dvor i svoj novi dom je opremio umetničkim delima izuzetne vrednosti. Međutim, dvorac nije doneo mnogo sreće svom stanaru. Njegova vladavina završila se vojnim pučem. Knez je zbačen sa vlasti 27. marta 1941. godine i proteran van zemlje. Po završetku rata u Beli dvor se uselio maršal Josip Broz Tito, a po raspadu Jugoslavije predsednik Srbije Slobodan Milošević.

5. DVORAC FANTAST

Lepa kovačeva žena

Kada je sagrađen 1925. nedaleko od Bečeja, dvorac Fantast je odslikavao bogatstvo Bogdana Dunđerskog. Bio je zakleti neženja i imao je tri velike ljubavi: žene, konje i vino. Pravio je velike balove na koje su dolazile sve "ženskinje Vojvodine Srpske", a samo jedna žena je osvojila srce - lepa Mara Binjaški, žena njegovog kovača.

Prema čaršijskim pričama, Bogdan je ljubavni bol nesrećnom mužu nadoknadio s 21 jutrom plodne zemlje i nešto novca. Marom se nije ženio, ali je bila njegova družbenica sve do smrti. Danas su autentični samo zidovi i vrata, posle oslobođenja 1945. u nepoznatom pravcu su odneti nameštaj, tepisi, kristalni lusteri, srebrnina. Dvorac je danas hotel.

6. DVORAC SOKOLAC

Pucanj u jabuku

Dvorac Sokolac kod Novog Bečeja izgradio je veleposednik Lazar Dunđerski u poslednjim decenijama 19. veka. Legenda kaže da je Dunđerski bio strastveni kockar, ali jednog dana je na kartama izgubio i dvorac i zemlju. Pobednik mu je ponudio da povrati celo imanje, i to samo jednim pucnjem iz pištolja, ali je morao da pogodi jabuku na glavi svoje supruge. Lazar je prihvatio ponudu i vratio imovinu.

Dvorac je kasnije dobila u miraz njegova ćerka Emilija Ivanović, kao i čitavo imanje koje se zvalo Veliki salaš a prostiralo se na 3.997 jutara zemlje. Danas je dvorac u lošem stanju, iako je deo privatne svojine. U njemu se nalaze originalni predmeti Lazareve ćerke Lenke, koja je bila velika ljubav Laze Kostića.

7. KULPIN

Traktor iz Beča

U mestu Kulpin u Bačkoj nalazi se istoimeni dvorski kompleks, sa dva dvorca. Građeni su za plemićku porodicu Stratimirović krajem 18. i početkom 19. veka.

Marija Terezija je 1745. godine ovoj porodici poklonila posed za njihove zasluge u borbi protiv Turaka na strani Austrije. Ova porodica je bila vlasnik poseda oko 120 godina. Krajem 19. veka posed prelazi u vlasništvo porodice Dunđerski sve do nacionalizacije 1945.

Dvorci su izgrađeni u stilu klasicizma. U velikom dvorcu se danas nalazi Poljoprivredni muzej sa najstarijim traktorom sa ovih prostora, koji je proizveden 1926. u Beču.

8. DVORAC KAŠTEL

Izgubljen na kocki

Zemlja na kojoj je izgrađen dvorac Kaštel, kraj Srpske Crnje, bila je u posedu grofa Čekonića oko 150 godina. Međutim, grof je svoj posed od 500 jutara zemlje izgubio na kocki 1934. Imanje je pripalo zrenjaninskom lekaru, Jevrejinu Aleksandru Šajoviću, koji je pobegao pred nacistima, a onda ga je prisvojio nemački general Franc Nojhauzen, Geringov blizak saradnik. Nojhauzen je Kaštel renovirao od 1941. do 1943. a projekat je uradio arhitekta ruski zarobljenik. General je hteo da ga pretvori u letnjikovac, ali nikada se nije uselio u Kaštel. Posle rata dvorac je bio čak i skladište. Pretvoren je u motel 1981.

9. VILA ZLATNI BREG

Lažna trudnoća

Vila Zlatni breg, poznatija u Smederevu kao Kraljev vinograd, bila je letnjikovac Obrenovića. Imanje sa vinogradima kupio je knez Miloš Obrenović od izvesnog Turčina Muhameda. Knez Mihailo Obrenović obnavlja vinograde i podiže jednospratni letnjikovac 1865. Tu su kralj Milan i kraljica Natalija priređivali zabave i okupljali poznate umetnike i književnike. Dolazili su Milan Rakić, Laza Kostić, Milovan Glišić...

Najviše vremena ovde su proveli kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Draga Mašin. Tu su slavili rođendane, prvu godišnjicu braka, odavde je u svet otišla vest o kraljičinoj lažnoj trudnoći... Danas je vila državna svojina.

10. DVORAC KAPETANOVO

Duh gospodarice

Dvorac Kapetanovo u blizini vojvođanskog sela Stari Lec sagradio je 1904. župan Botka Bela, a ime je dobio prema poslednjem predratnom vlasniku Milanu Kapetanovu. On ga je dobio ženidbom sa ćerkom bogataša Franca Maja, koji ga je kupio ćerki za miraz, na licitaciji 1938.

Dvorac je nacionalizovan posle rata. Legenda kaže da ga Botka Bela 1938. izgubio na kocki. Skrhana zbog gubitka zamka, njegova žena se polila benzinom i zapalila. Svakog 2. avgusta, na Svetog Iliju, u jednoj od soba se pojavljuje senka žene sa dugom plavom kosom. Dvorac je privatizovan pre više godina i renoviran u hotel.