Jugoslavija, to se mrzi (1): Zemlja koja živi u muzeju
Izložba "Jugoslavija od početka do kraja", koja je bila u pripremi tri godine, postavljena je u Muzeju istorije Jugoslavije u Beogradu, a pokriva period od Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, preko socijalističke Jugoslavije, do raspada.
Posvećena je zemlji koja je više puta nastajala i nestajala, menjala granice, ime, političko i društveno uređenje. Hvaljena i osporovana, izgrađivana i potkopavana, krajem 20. veka nestala je sa geografske i političke mape. Međutim, njeno nasleđe i danas itekako utiče na živote svih sa ovog prostora.
Posle tri meseca izložba će prerasti u stalnu postavku u takozvanom Starom muzeju i sa sadašnjih 1.600 preseliće se na 800 kvadratnih metara u paviljonu uz Kuću cveća, gde je do sada stajala etno zbirka koju je svojevremeno Jovanka Broz pokazivala uglednim gošćama. Postavku je osmislio regionalni naučni tim iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Slovenije. Izložba se završava 15. januara 2012. godine, datumom kada je EU priznala nove države nastale na teritoriji bivše Jugoslavije.
Ana Panić, kustos muzeja, kaže da izložba prikazuje fenomene koji su obeležili jednu državu, a ona se održala 70 godina i zvala se Jugoslavija.
- Posetioci mogu da vide predmete iz Kraljevine Jugoslavije i SFRJ, zatim udžbenike iz vremena Kraljevine koji odlično pokazuju da je ideja jugoslovenstva, jugoslovenske nacije mnogo više promovisana u vreme kralja Aleksandra Karađorđevića nego kasnije u SFRJ. Zatim tu su čuveni crveni pasoši, maskota agencije Kompas, sportski rekviziti i medalje kao što su maskote Vučka i Zagija, zatim originalna olimpijska baklja kojom je zapaljen olimpijski plamen u Sarajevu 1984. godine, ali i lisice iz mitrovačke kaznionice između dva svetska rata.
Izložene su ambalaže čuvenih brendova poput kraša, fruktala, digitrona Buje, konzerve mesare Gavrilović... Jedan od zanimljivih eksponata koji do sada nije izlagan je zvezda petokraka koja je 5. oktobra 2000. skinuta sa Skupštine grada i koju je Zoran Đinđić predao Muzeju. Tako da to i simbolično pokazuje kraj Jugoslavije. U prostoriji "Kraj Jugoslavije" kako je ideja ujedinjenja svih južnoslovenskih naroda prerasla u najkrvavije sukobe u 20. veku. Prikazujemo i nemački film "Titovih pet nacija" iz 1968, inserte iz dokumentarne serije "Hrvatsko proljeće", snimke zatvorenika na Golom otoku, snimke sa ratišta, film o slovenačkoj grupi Lajbah... Potrudili smo se da postavka dovoljno bude informativna i za turiste kao i za nove generacije koje nisu živele u Jugoslaviji - priča Ana Panić.
Muzej istorije Jugoslavije, koji se nalazi u Beogradu, jedini je u regionu. Nastao je 1996. spajanjem bivšeg memorijalnog centra i Muzeja revolucije naroda i narodnosti. Devedesetih godina muzej je bio potpuno prazan, u to vreme Šešelj je tražio izmeštanje kuće cveća. I onda 2000. godine počinje procvat muzeja, posetioci se vraćaju, tu su strani turisti koji su sve više zainteresovani za Jugoslaviju kao jedan od fenomena, dolaze ljudi iz regiona, puno mladih iz Slovenije, Hrvatske, Makedonije. Danas je muzej najposećeniji posle Kalemegdana, a poseti ga oko 100.000 ljudi godišnje. A, za Jugoslaviju se čak zanimaju i američki turisti koji sve više dolaze u Beograd.
Istoričar Ivana Dobrivojević smatra da je do raspada Jugoslavije je moralo doći.
- Neprestani sukobi oko državnog uređenja, tvrdoglavo insistiranje na centralizmu s jedne strane, ali i zaokupljenost nacionalnim interesima i zanemarivanje države kao celine s druge strane, narativi o srbijanskoj hegemoniji, jačanje ekstremne desnice (ustaše i VMRO) debelo su drmali Kraljevinu Jugoslavije. Kraj krvavog građanskog rata i dolazak Komunističke partije na vlast, označilo je i stvaranje države pomirenja. Iako je inaugurisana ideja bratstva i jedinstva, od šezdesetih godina prošlog veka pokazaće da su nacionalne strasti i sukobi i dalje živi. Sve veća decentralizacija i divljanje nacionalizma, posebno od sedamdesetih godina, nezaustavljivo su vodili Jugoslaviju ka raspadu - rekla je Ivana Dobrivojević.
Sociolog Jovo Bakić smatra da su bivše republike samo dobile iluziju suverenosti izgubivši zemlju u kojoj su najviše i najbrže napredovale u svojoj istoriji.
- Jugoslovenstvo je mrtvo, a da li će vaskrnuti, zavisi od odnosa u Evropskoj uniji. Ukoliko EU bude više nemačka Evropa ili imperija velikih nacija, utoliko su izglednije šanse da se i jugoslovenstvo javi u nekom obliku, ali to je neizvesno. Hrvati, u još većoj meri, smatraju danas Jugoslaviju srpskom podvalom, iako je jugoslovenstvo bilo izvorno hrvatski proizvod, iako su tek u Jugoslaviji ostvarili teritorijalno jedinstvo Hrvatske, Slavonije i Dalmacije - kaže Bakić.
Autori izložbe se slažu da je uticaj stranih sila bio veliki kako na stvaranje, tako i na raspad Jugoslavije. Bakić napominje, da iako je uticaj stranih sila bio presudan, ne treba potcenjivati doprinos domaćih nacionalista, dok Ivana Dobrivojević kaže da iako će tek otvaranje arhiva utvrditi koliki je zaista uticaj stranih sila bio veliki, ali i duboka unutrašnja kriza.
Hrvatski istoričar Hrvoje Klasić, autor knjige "Jugoslavija i svijet 1968.", smatra da se još tada začeo raspad Jugoslavije.
- Nakon svega što sam saznao o Jugoslaviji nije mi jasno kako je i toliko mogla da opstane. Mada u neku ruku i znam odgovor na pitanje. Održala se, u stvari, najviše zbog Josipa Broza Tita, kao jednoga faktora stabilnosti koji je veštim strategijama i ponekad manipulacijama, ali svojim kultom i snagom autoriteta je u stvari sve to držao. A to nam govori i istorija. Do njegovog dolaska na vlast su narodi koji su ovde živeli bili u bratoubilačkim ratovima, nakon njegove smrti su isti ti narodi završili isto tako. Dakle ako uvažimo sve njegove negativne strane, karakterne, političke, ipak je razdoblje njegove vladavine, razdoblje najveće stabilnosti i mira na ovom prostoru. Mislim da smo osuđeni da moramo da sarađujemo, da smo slični i da toliko toga zajedničkog imamo, da bi mogli da svi imamo koristi od toga. To je moje mišljenje, ali to ne znači da sam jugonostalgičan.
