Kurt Valdhajm - skriveno zlo (4): Svi su od njega zazirali

Po tome što je Kurt Valdhajm kontaktirao samo sa visokim italijanskim oficirima i bez kucanja ulazio kod komandanta divizije "Pusterija", koja je u to vreme bila stacionirana u Pljevljima, po tome što je bio smešten u kući uglednog trgovca Nika Rabrenovića, jednoj od najlepših u to vreme u Pljevljima (Rabrenoviće su, inače, prethodno preselili u prizemlje i pomoćne prostorije da bi ceo sprat okomotili za zagonetnog nacističkog poručnika), moglo se, kazivali su Pljevljaci, zaključiti da se radi o krupnoj zverci, gestapovcu ili oficiru sa specijalnim zadatkom i posebnim ovlašćenjima.

Zločin koji ne zastareva: Streljanje talaca u Pljevljima 4. maja 1942. godine

 

- Ja sam neposredno prije njegovog dolaska u Pljevlja pušten iz italijanskog zatvora - sećao se pre dvadesetak godina Rizah Katana, tada sedamdesetosmogodišnji ugledni Pljevljak.

Husein Pašina džamija u Pljevljima pored koje je stanovao nacista Kurt Valdhajm

- Poručnika Valdhajma smo zapazili čim je stigao u Pljevlja, jer je u to doba bio jedini njemački oficir ovdje. Iako je to bilo veoma rizično, potajno sam pratio kud se kreće i nastojao da saznam što više o njemu. Najčešće je odlazio direktno kod komandanta italijanske divizije generala Đovanija Espozita. Družio se i sa predsjednikom italijanskog prijekog vojnog suda, odvratnim, i uvijek namrštenim pukovnikom Pjetrom Kastanjelom i komandantom karabinijera Danijelom Vičencom i civilnim komesarom Karlom Povesom, a posebno sa ozloglašenim majorom, komandantom artiljerije, Alfonsom Ričijem.

U krivičnoj prijavi okružnom tužiocu u Bijelom Polju, koju je protiv Kurta Valdhajma zbog navodnih ratnih zločina svojevremeno podneo beogradski advokat Borivoje Borović, kao jedini neposredni svedok predložen je Milojica Dojčinović iz Priboja, koji je za vreme Drugog svetskog rata živeo u kući trgovca Nika Rabrenovića u Pljevljima, gde je 1942. godine bio smešten Valdhajm sa pratnjom.

SPREMA SE NEKO ZLO

Dojčinović je rano ostao siroče, a onda se kao bliski rođak supruge trgovca Rabrenovića preselio i jedno vreme živeo u njihovoj kući. Pre dvadestak godina sam ga našao u Priboju, ali ovaj, tada sedamdesetdvogodišnji penzioner, nije zbog nečeg želeo da govori za novine i priseća se tih ratnih dana i Valdhajmovog boravka u Pljevljima i kući Rabrenovića. Sva nastojanja da od njega izvučem bilo šta što bi tu priču potkrepilo ostala su uzaludna; ostao je dosledan zaveri ćutanja kao da se još plašio i živeo u uverenju da ga može dosegnuti zlovolja koščatog i uvek mrgodnog naciste kojem su se svi sklanjali s puta i izbegavali susrete s njim.

Svi ostali koji se živo sećaju Valdhajma iz Pljevalja, pre svih Mile Dragašević i Rizah Katana, tvrde da su nakon njegovog dolaska u Pljevlja Italijani postali mnogo okrutniji i nemilosrdniji nego što su bili do tada i to je još u to vreme tumačeno kao "zasluga" ovog esesovskog oficira. Oni tvrde da je za nepuna dva meseca, dok je Valdhajm bio u Pljevljima, u ovom gradu i okolini pogubljen 71 talac. Pri tom posebno ističu streljanje 32 Pljevljaka izvršeno 4. maja 1942. godine na zloglasnom gubilištu Senjak. Opšte je uverenje da Italijani, uprkos porazima i gubicima koje su trpeli u borbama sa partizanima, nikada ne bi preduzeli tako nemilosrdnu odmazdu i masovna pogubljenja da nije bilo pritiska moćnog izaslanika vrhovne nemačke komande, viđenog, inače, dan-dva ranije u blizini zloglasne "ravne kasarne" pretvorene u zatvor.

Operacija "Švarc": Nemačka ofanziva na Sutjesci u kojoj je, kako se veruje, učestvovao i budući sekretar UN

 

Branko Knežević, jedan od retkih preživelih talaca, tvrdio je svojevremeno da su logoraši kroz žice primetili nemačkog oficira u blizini i zapamtili ga po karakterističnom izgledu, a njegovu pojavu su odmah protumačili kao rđav znak - da se neko veliko zlo priprema:

- Tog 4. maja 1942. godine osvanuo je vedar i sunčan dan, ali kad su taoci povedeni na gubilište stuštila se strahovita oluja sa munjama i gromovima, kao da se i sama priroda bunila zbog bezumnog čina nad nevinim i nedužnim ljudima - prisećao se svojevremeno Mile Dragašavić. - To ipak nije omelo dželate...

Svaka istina do koje se stiže putevima zametenim u vremenu i maglinama zaborava istinita je i sigurna koliko su sigurni i putevi kojima se do nje stiže. Pri tom su važni i motivi zbog kojih se tumara po tamnim vilajetima prošlosti i oni određuju objektivnost onoga što se želi ispretati iz pepela zaborava.

U tome posebnu poteškoću predstavlja ako je u pitanju mrtav čovek, kakav je, već četiri godine, slučaj sa Kurtom Valdhajmom. U njegovom slučaju je, pak, sve tim teže i komplikovanije što je u pitanju ratni zločin koji ni po jednom pravu na svetu nikada ne zastareva, niti ga iko ikada može i sme zaboraviti. Ni zbog živih, a pogotovu ne zbog nevinih žrtava. Jer, zaboravljanje zločina bi značilo praštanje, praštanje u ime žrtava, na koje niko nema pravo. Možda je zato ovo pravi trenutak da se objektivno utvrdi istina, da se otvore arhivi i do kraja osvetli životna staza ovog kontroverznog čoveka i sve ono što je na toj stazi posejao. I zbog njega već već četiri godine pokojnog, a posebno zbog njegovih eventualnih žrtava i budućih pokolenja.