Crna Gora podigla spomenik nacistima (4): Narodni heroj sahranio Nemca
Da protesti na naum crnogorske vlade da podigne spomenik nemačkim vojnicima poginulim na ovom prostoru u Drugom svetskom ratu nije pitanje pakosnog inata i kaprica, osim činjenice da rake u kojima su njihove kosti počivale više od sedamdeset godina nisu prekopane i gurnute u zaborav, pokazuju i neki svetli primeri humanog odnosa prema grobovima nemačkih vojnika. Jedan od najzanimljivijih je onaj iz sela Stanišići iznad Budve.
Pismo nemačkoj ambasadi
Krajem februara 2006, dok još nije bilo ni pomena o dogovoru crnogorske i nemačke vlade o podizanju spomen groblja za nemačke vojnike stradale u Crnoj Gori tokom Drugog svetskog rata, na adresu nemačke ambasade u Podgorici stiglo je iz Budve neobično pismo.
U ime odbora za uređenje i održavanje seoskog groblja u Stanišićima, Jovan Stanišić, tada 74-godišnji mesni aktivista, obaveštava nemačko diplomatsko predstavništvo u Podgorici da se na njihovom seoskom groblju nalazi zatravljena humka u kojoj počiva jedan nemački vojnik koji je tu sahranjen koju godinu posle Drugog svetskog rata.
- Deo nemačkih trupa koje su se krajem 1944. i početkom 1945. godine povlačile iz Grčke, probijao se ka Nemačkoj i uz morsku obalu - seća se danas krepki i bistroumni Jovan Stanišić.
- Veći broj te demoralisane i izmrcvarene vojske položio je oružje pred partizanskim jedinicama. Kako nije bilo logora, raspoređivani su i smeštani po selima, po privatnim kućama, gde su čekali dalju sudbinu, ali i radili na obnovi opustošene i razorene zemlje.
Crna Gora podigla spomenik nacistima:
1. Fašisti počivaju pod petokrakom
U Stanišiće je, koliko se sećam, dovedena grupa od oko 15 zarobljenika. Smešteni su u tada praznu kuću Pera Andrina Stanišića i tu su živeli bez ikakve straže i posebne pratnje. Grupovođa im je bio Marko Radov Stanišić, koji se o njima starao i raspoređivao ih na radove. Ja sam tada bio đak i nisam sa njima imao nikakvog kontakta, ali pamtim dobro kako su ih stariji hvalili da su veoma vredni i uljudni.
Radili su uglavnom na popravkama lokalnih puteva, a glavni posao im je bio kopanje kanala za vodovod od Lapčića poviše Stanišića, do Budve. Bio je to izuzetno težak i naporan posao. Praktično, samo krampom i lopatom, macom i ćuskijom, probijali su kanal kroz ljuti kamen. Jedan od njih - pričalo se da je bio mlađi čovek - jednog dana se razboleo. U pitanju je, po prilici, bila neka jaka prehlada, a kako nije bilo lekara ni uslova za lečenje, on je podlegao - ispričao je Jovan Stanišić.
Iako je maleno selo Stanišići, u kojem je uoči Drugog svetskog rata živela 21 porodica, isključivo ustanički kraj, iako je 11 Stanišića zauvek ostalo na branicima slobode širom Jugoslavije, uglavnom u borbama sa Nemcima, meštani se nisu dvoumili: jednodušno su se dogovorili da preminulog nemačkog vojnika sahrane u svom seoskom groblju.
- U to vreme u selu se zadesio, pored ostalih, i Marko Filipov Stanišić, narodni heroj, i još nekoliko preživelih prvoboraca iz ovog sela, i svi su bili jednoglasni da se čovek, koji je radio za dobro ovog kraja, bez obzira što je Nemac, sahrani kako dolikuje čoveku. Našao se neko da napravi i sanduk, i krst sa imenom je dugo stajao na njegovom grobu, a iskupio se i znatan broj žalbenika, baš kao da je umro neko od seljanja, ali se, nažalost, niko nije setio da zapiše i sačuva od zaborava barem njegovo ime. Njegovu humku, međutim, niko nikad nije dirao i neće dok neko od nadležnih ne bude prisutan - kaže Stanišić.
Humani gest
Zato su se meštani sela Stanišić obratili nemačkoj ambasadi i predložili da se grob otvori u prisustvu njihovih predstavnika.
- Možda je vojnik, kao i svi ostali, imao o vratu metalnu pločicu sa podacima na osnovu koje bi se, eventualno, i sada mogao utvrditi njegov identitet i pronaći neko od njegove rodbine da preuzme njegove kosti i sahrani ih u otadžbini - objašnjava Jovan Stanišić.
Nemačka ambasada za sada nije pokazala interesovanje za ovaj humani gest Stanišića, ali ni oni koji po Crnoj Gori traže grobove i sakupljaju kosti izginulih vojnika Vermahta.
Krvoloci iz divizije "Princ Eugen"
Sedma SS divizija "Princ Eugen" bila je specijalizovana za antipartizansko ratovanje na tlu Jugoslavije. Dok se nije predala 11. maja 1945. partizanima, stekla je reputaciju najozloglašenije nemačke jedinice. Počinila je brojne zločine na području Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Hrvatske, prvenstveno nad civilnim stanovništvom i bez obzira na etničku pripadnost, uključujući pretežno ubistva žena i dece.
Zločin u crnogorskom selu Velika izvršen je 28. jula 1944. u okviru tzv. Andrijevičke operacije. Zapovednik divizije bio je general-major August Šmithuber. Među skoro 500 ubijenih meštana bilo je 120 dece, a većina žrtava ubijena je klanjem i kolektivnim spaljivanjem. Ovaj masakr se tumači kao "krvava odmazda ostataka potučene" 7. SS divizije "Princ Eugen" i 21. SS divizije Skenderbeg.
August Šmithuber, poslednji komandant Sedme SS divizije, osuđen je i pogubljen vešanjem u Beogradu, na osnovu presude Vojnog armijskog suda u februaru 1947. godine. Na suđenju su svedočili su i oficiri njegove divizije. Tako je poručnik Eugen Štumpf ispričao da su najkrvoločniji oficiri iz divizije "Princ Eugen" bili upravo Šmithuber i Herbert Folmer.
"Šmithuber je naređivao masovne pokolje. U selu Piva ušli smo u kuću jednog učitelja čija se žena nedavno porodila. Šmithuber je naredio da se cela porodica od 12 članova odmah iseli. Kako nije bio zadovoljan brzinom iseljavanja, naredio je da se pobiju. Poznat mi je i slučaj kada je jedan seljak na leđima doneo ranjenog nemačkog vojnika. U tom trenutku naišao je Šmithuber i pitao šta se dešava. Iako je čuo da je seljak spasio našeg vojnika, naredio je da se odmah ubije." U Beogradu je nasmrt osuđeno i pogubljeno još nekoliko visokih oficira divizije "Princ Eugen".
