Car koji se žrtvovao za Srbe
Protekle nedelje obeleženo je sto godina od pogubljenja ruske carske porodice Romanov. Surovim činom likvidacije cara Nikolaja, carice Aleksandre i njihovo petoro dece 16. jula 1918. godine, nova boljševička vlast na talasu terora masovno je uništavala protivnike komunističke ideje, a ubistvom carske porodice, pokušala da zauvek zatre povratak monarhije u najvećoj državi na svetu.
"Deset dana koji su promenili svet", što je i naziv autentičnog svedočenja američkog novinara Džona Rida o Oktobarskoj revoluciji, ne mogu se posmatrati bez čina streljanja carske porodice. Kroz gulage i na milione ubijenih Rusa, revolucija je pokazala svoje ružno lice, a od boljševičkog režima napravila simbol terora prema sopstvenom narodu.
Prevrat koji se desio oktobra 1917, u jeku Prvog svetskog rata, zadao je udarac saveznicima Francuzima, Britancima i malom pravoslavnom narodu - Srbima. Vođa revolucije Vladimir Iljič Lenjin je sklopio primirje sa nemačkim kajzerom, okrenuo se unutrašnjem preuređenju države, a Nemačku rasteretio Istočnog fronta, pa su vojne snage Centralnih sila mogle da budu preusmere na zapad i jug Evrope.
Proglašeni svetima
Uoči stogodišnjice pogubljenja carske porodice Istražna komisija potvrdila je da ljudski ostaci pronađeni 1993. i 2007. godine kod Jekaterinburga pripadaju Nikolaju Drugom, njegovoj supruzi, njihovim ćerkama, sinu nasledniku Alekseju i pratnji.
Ruska pravoslavna crkva je 2000. godine kanonizovala Nikolaja II i članove njegove porodice kao mučenike i svetitelje.
Posle februarske revolucije 1917. car Nikolaj je bio prisiljen da abdicira, ali je pre toga preuzeo na sebe da zaštiti mali pravoslavni narod na Balkanu. Ne samo zbog pravoslavnog i slovenskog bratstva, već i geostrateških interesa carske Rusije. Prema jednom istorijskom narativu, car je zapretio saveznicima da će sklopiti primirje sa Nemačkom ukoliko ne izbave srpsku vojsku sa obala Jadranskog mora. Pisao je svom bratu od tetke, engleskom kralju Džordžu V, i francuskom predsedniku Poenkareu, i oni su udovoljili carskom zahtevu.
Kao i mnogi drugi, i Nikolaj je brzo arhiviran iz sećanja Srba, ali poslednjih godina pomen na poslednjeg ruskog cara neguju i same vlasti u Beogradu. Vraćena je ponovo Ulica cara Nikolaja na Vračaru, a pre četiri godine, odmah uz staru zgradu srpskog parlamenta u glavnoj prestoničkoj ulici, podignut je monumentalan spomenik ruskom imperatoru.
Prošlonedeljnom liturgijom i litijom u srpskoj prestonici koju je predvodio srpski patrijarh Irinej, Srbija se pridružila Rusiji i njihovom obeležavanju sto godina od tragičnog ubistva carske porodice. Na komemoraciji u Jekaterinburgu bilo je više od 100.000 Rusa, u Beogradu oko 1.000 srpskih poštovalaca.
- Dan kada je ubijen Nikolaj Drugi i carska porodica Romanov, pre tačno stotinu godina, najtragičniji je trenutak u istoriji ruskog i svih slovenskih naroda. Da nije bilo ruskog cara Nikolaja, veliko je pitanje da li bi danas bilo i Srbije - kazao je patrijarh srpski Irinej, obraćajući se okupljenoj svetini nakon što je služio liturgiju u Ruskoj crkvi na Tašmajdanu i predvodio litiju do spomenika caru u Devojačkom parku.
I gradonačelnik Beograda Zoran Radojičić dao je doprinos pijetetu prema poslednjim Romanovima, organizujući svečani prijem u Starom dvoru.
Na okruglom stolu, organizovanom istim povodom u zgradi Lektorata Beogradskog univerziteta, starešina podvorja Ruske crkve u Beogradu odao je priznanje domaćinima.
- Beograd je jedino mesto van Rusije gde je na ovakav dostojanstven način obeležen ovaj tragičan događaj - rekao je protojerej-stavrofor Vitalij Tarasjev.
Na istom skupu iguman manastira Jovanja arhimandrit Mihajlo Biković poredio je stradanje ruskog cara sa Hristovom golgotom.
- Smrću cara Nikolaja i njegove porodice i miliona njihovih sunarodnika postavljeni su temelji Vaskrsa Rusije čiji smo mi svedoci - rekao je otac Mihajlo.
Beogradski pomen poslednjem ruskom caru nije prošao bez kritičnih tonova onog dela srpskog javnog mnjenja koji se grozi rusofilije. Podsećalo se na autokratsko vladanje Nikolaja Drugog, ogromno siromaštvo ruskog seljaka, zaostalost privrede, Nikolajev slab državnički učinak, poraz u rusko-japanskom ratu, antisemitizam. Takođe i na to da je tek nakon revolucije 1905. bio prisiljen da izda Oktobarski manifest kojim je uveo pravo glasa, dozvolio formiranje političkih stranaka i delovanje zakonodavnog narodnog predstavništva - Dume, koju će već nakon šest meseci ograničiti i nastaviti da vlada autokratski.
Ritualno smaknuće?
Ruska država je organizovala poseban istraživački komitet, sačinjen od akademika do ljudi iz Moskovskog i Sanktpeterburškog univerziteta i Ruske pravoslavne crkve, kako bi se ispitala teorija o ritualnom ubistvu carske porodice.
- Ubistvo cara i njegove porodice bio je ritualni i simbolični čin koji je okončao 300-godišnju dinastiju Romanov - rekao je episkop Tihon, sekretar komisije Ruske pravoslavne crkve za ispitivanje posmrtnih ostataka carske porodice.
Ubrzo je odreagovao glavni portparol Federacije jevrejskih zajednica Rusije, rabin Boruh Gorin.
On kaže da su vernici i on bili šokirani izjavama predstavnika Istraživačkog komiteta. Iako je primetio da predstavnici Komiteta i Crkve nisu direktno povezali ubistvo porodice Romanov sa Jevrejima, tvrdi da je lako shvatiti o čemu se radi.
- Svako obrazovaniji, ko poznaje istoriju tih optužbi shvatio bi da ona podrazumeva teoriju da su tzv. Kabal ritual organizovali jevrejski članovi Boljševičke partije - rekao je Gorin, nazivajući ovu teoriju apsurdnom, jer je "jasno da su ubistvo izvršili potpuni ateisti".
Oni koji veruju u zaveru protiv Rusije i carske porodice, podsećaju da su i Lenjin i Trocki, vođe revolucije, bili Jevreji.
Čuveni telegram nije potvrđen
Ni srpski istoričari nemaju jedinstveno objašnjenje zašto je ruski car imao zaštitnički odnos prema Srbiji, malenoj državi na dalekom Balkanu i zašto je mimo svojih savetnika koji su mu ukazivali da je Rusija slaba, uveo Carevinu u Prvi svetski rat, nakon što je Austro-ugarska objavila rat Srbiji.
Prema jednoj verziji, nakon što je izgubio bitke na Dalekom istoku, car je imao potrebu da se dokaže kao državnik, pa se Balkan sa slovenskim narodima kojima prete i Turska i Austro-ugarska namestio kao idealno mesto za dokazivanje.
- Nikolaj Drugi je morao da bude strateg jer je Rusija diplomatski decenijama gubila bitke, a Balkan je prostor na kome se uvek potvrđivala kao velika sila - smatra istoričarka Dubravka Stojanović.
Istoričari koji smatraju da je Rusija Nikolaja Drugog bila najdosledniji zaštitnik Srba, navode susret ministra diplomatije ruske carevine Sergeja Sazonova u proleće 1915. sa srpskim akademikom i diplomatom Aleksandrom Bjelićem, kada Rus prenosi reči svog suverena:
"Nećete mi zameriti, gospodo, što sam pre svega Rus i što su mi najbliži interesi Rusije, ali vas uveravam da sam odmah posle toga Srbin i da su mi najbliži interesi srpskog naroda...Zasluge Srbije biće višestruko nagrađene. Posle rata ona će biti nekoliko puta veća nego što je danas!"
I jedni i drugi, međutim, ne mogu da potvrde autentičnost telegrama kojim je car Nikolaj naterao saveznike iz Antante da sa brodovima krenu u spasavanje srpske vojske sa obale Jadranskog mora.
Čija je lađa
Istoričar Aleksandar Dinčić razuverava opšte uvreženo mišljenje u srpskoj javnosti da je pesma "Kreće se lađa francuska" spevana u slavu francuskih prijatelja, spasilaca.
- Dok su srpske izgladnele, umorne i bolesne vojnike na imperativno traženje ruskog cara sa Albanskog primorja na oporavak prevozile italijanske lađe i brodovi dotle su ih ponovo na bojišta vraćale francuske i engleske lađe zbog čega je nastala poznata pesma "Kreće se lađa francuska sa pristaništa solunska". Ona ne predstavlja prevoženje izmorenih vojnika na oporavak već oporavljenih sa solunskog pristaništa u Govinu na front i u nove borbe. Prethodno je srpska vojska došla iz privremenih logora na Krfu gde se jedno duže vreme oporavljala nakon silnih ratnih iskušenja - tvrdi ovaj istoričar.
Nakon povlačenja iz okupirane Srbije, preko albanskih planina, promrzla, gladna i ranjavanja, desetkovana tifusom, Vojska Kraljevine Srbije bila je pred uništenjem.
Regent Aleksandar Karađorđević se obraća caru Nikolaju za pomoć, jer je od saveznika srpska vojska bila otpisana. Francuska štampa je uveliko pisala kako nema svrhe prevoziti ljude koji su već praktično mrtvi. Na scenu stupa energično i kratko pismo Nikolaja Drugog saveznicima u kojem on traži da se pod hitno pomogne srpskoj vojsci pod pretnjom da će carska Rusija istupiti iz rata.
"Ukoliko se srpska vojska odmah ne izbavi iz Albanije, Rusija raskida savez sa Antantom i sklapa separatni mir sa Nemačkom", glasio je taj telegram nakon kojeg se saveznici nakanjuju da pomognu Srbima.
Original ili kopija ovog telegrama nikada nisu potvrđeni, pa ni istoričari koji imaju razumevanje za ruske poteze, poput Predraga Markovića, ne mogu da potvrde njegovu autentičnost.
- Osim što telegram nikada nije ponađen, takav tekst ne bi bio u duhu tadašnje diplomatske vojne prepiske - navodi Marković.
Da telegram koji tako često citiraju pojedini Srbi nije potvrđen, govori i to da ga je po jednoj verziji car uputio Francuskoj i Italiji, a po drugoj Engleskoj.
