Sedam decenija od Staljingradske bitke (2): Surovo "pacovsko ratovanje"
Početkom velike letnje nemačke ofanzive 1942. godine, Hitler i njegovi generali želeli su da Sovjetskom Savezu zadaju konačan udarac. Planirano je zauzimanje Kavkaza, preuzimanje naftnih polja, izbijanje na Kaspijsko more i presecanje komunikacija Crvene armije na Volgi.
To su bili maksimalni planovi nemačke Vrhovne komande, koji su se pokazali preambicioznima. Gotovo svi ciljevi su kasnije i ispunjeni, nemačke trupe su došle do Elbrusa, najvišeg vrha Kavkaza, elitna nemačka specijalna jedinica "Brandenburg" je sejala haos po sovjetskoj pozadini i prva stigla do vrha Kavkaza, ali je ostao jedan mali džep otpora, kost u grlu, koja se kasnije pokazala kao kobna po nacističku armiju - Staljingrad.
Operacija Fau blu, odnosno Operacija plavo, kako je tajno nazvana operacija zauzimanja naftonosnih polja i Staljingrada, dodeljena je nemačkoj grupi armija Jug, koja je kasnije podeljena na grupu armija A, koja je napredovala ka Kavkazu i grupu armija "B", koja je napredovala ka Staljingradu. U letnju operaciju uključene su 6. i 17. armija, kao i 4. i 7. Pancer (oklopna) armija. Od ovih jedinica, najelitnijom i najopremljenijom smatrana je 6. armija, koja je dobila zaduženje da bude nož u grlu Sovjetima, najdalje da napreduje i zauzme Staljingrad.
Ova elitna formacija je u trenutku napada na Staljingrad brojala 300.000 vojnika, mada je kako se kasnije saznalo, stvaran broj nemačkih vojnika bio i veći. Šestu armiju je jula 1942. godine podržavalo 400 tenkova i samohodnih vozila, a kasnije čak njih 675. Osim toga, vazdušnu podršku davalo im je i 1.200 aviona Četvrtog vazdušnog korpusa, pod komandom Volframa Rihthofena, bliskog rođaka čuvenog letačkog asa iz Prvog svetskog rata. Zadatak Šeste armije bio je da prvo forsira reku Don, a potom zauzme Staljingrad.
Tokom borbi za Staljingrad, konstantno je povećavan broj ljudstva i opreme, pa je sa 270.000 vojnika, 3.000 artiljerijskih oružja, 500 tenkova i 1.600 aviona u septembru, nemačka vojska u vreme sovjetske kontraofanzive u zimu 1942-43. godine, o kojoj će kasnije biti reč, povećana na preko milion ljudi. Oko 400.000 Nemaca, 235.000 Italijana, po 200.000 Rumuna i Mađara, kao i 5.000 hrvatskih vojnika. Podršku im je davalo preko 10.000 artiljerijskih oružja, 500 tenkova i oko 750 aviona.
"Operacija plavo"
Sa druge strane, sovjetske snage u trenutku napada na Staljingrad brojale su 187.000 ljudi, 2.200 artiljerijskih oružja, 400 tenkova i 300 aviona. Međutim, u trenutku kontraofanzive, sovjetske snage su dramatično prevazišle snage Nemačke i njenih saveznika. Na prostoru i oko Staljingrada dejstvovalo je ukupno dva i po miliona ljudi, od čega nešto preko milion i 100.000 u samom gradu, podršku im je davalo oko 13.500 artiljerijskih oružja, gotovo 4.000 tenkova i preko 1.100 aviona.
Plavo oko Zajceva
Vasilij Zajcev
Najveću opasnost po Nemce predstavljali su sovjetski snajperisti, koji su upravo u ovoj bici postali čuveni. Vasilij Zajcev je najpoznatiji snajperista koji je tokom Staljingradske bitke ubio 225 nemačkih vojnika i oficira, kao i 11 nemačkih snajperista.
Radeći kao kurir i vezista na istočnoj obali Volge, za malo da nije ni učestvovao u direktinm borbama.
Da bi dokazao pogotke, Zajcev je prikupljao pločice vojnika. Procene govore da je tokom Staljingradske bitke Zajcev ubio preko 300 nemačkih vojnika i oficira, a odmor od bitki je koristio da obučava veliki broj snajperista, koji su se pokazali veoma ubitačni, pa su oni prema procenama likvidirali preko 3.000 nemačkih i savezničkih vojnika u gradu. |
"Operacija plavo" počela je 28. juna 1942. godine. Brzim probojima, nemačke snage su probile dobro utvrđene sovjetske položaje. U širokim stepama, nemačka taktika brzog dejstva oklopnih snaga i opkoljavanja, pokazala se daleko superiornijom nad sovjetskom odbranom. Nekoliko pokušaja sovjetskih snaga da uspostave odbrambene linije je propalo.
Toliki početni uspeh akcije, samo je Šesta armija za prvih nedelju dana zarobila više od 40.000 sovjetskih vojnika, navele su Hitlera da donese direktivu broj 45, koja će se kasnije pokazati kao poražavajuća. Naredio je Četvrtoj oklopnoj armiji generala Hermana Hota, koja se kretala ka Staljingradu, da se pridruži Grupi armija "A" na njihovom nastupanju ka Kavkazu. Očigledno je Hitler već tada mislio da su sovjetske snage na putu ka Staljingradu poražene i da će slabije nemačke snage, uz podršku savezničkih jedinica, moći same da osvoje grad.
Međutim, ovakav plan razdvajanja nemačkih armija i njihova veća koncentracija ka Kavkazu, nije predviđala formiranje rezervi. Nemački generali su svesni rizika ćutali pred Hitlerom, kao i general Paulus. To će se Nemcima kasnije obiti o glavu.
Čujkov "grli" Nemce
Velika saobraćajna gužva nastala je kada se Šesta armija sudarila sa Četvrtom oklopnom armijom na samo nekoliko puteva kroz regiju, prilikom preraspoređivanja snaga. To je bukvalno zaustavilo obe armije, pa je zastoj bio zapanjujuće dug, čak nedelju dana je trebalo Nemcima da pokrenu dalje ofanzivne akcije.
Za to vreme sovjetski generali, kojima su postale jasne nemačke namere, započele su ukopavanje jedinica, pravljenje prepreka u i oko Staljingrada, a dovodili su sve više rezervi koje su bile u okolini Moskve, u strahu od novog nemačkog napada. Formirana je 62. armija, pod komandom generala Vasilija Čujkova. Zadatak je bio da se brani grad po svaku cenu!
Nemačke snage su oko 20. avgusta prešle reku Don, probile sovjetsku odbranu i put ka Staljingradu bio im je otvoren. Ubrzo su jurišne jedinice Šeste armije stigle do predgrađa Staljingrada. Sve vreme nemački bombarderi gađali su fabrike i zgrade po Staljingradu, pokušavajući da unište sovjetske snage. Ovaj potez kasnije će se pokazati kao koban, jer je grad pretvorio u ruševine, savršene za odbrambenu taktiku urbanog ratovanja koju su Sovjeti pripremili.
Čim su prve trupe Šeste armije ušle u sam grad, Nemci su shvatili grešku. Oklopne snage su uništavane iz kuća i zgrada, velike žrtve su pretrpele nemačke jedinice, pa su brzo morali da se prilagode urbanom ratu. Borbe u Staljingradu dobile su naziv "pacovski rat". Sovjetske snage su dobile naređenje da se približe Nemcima na 20 do 30 metara, čime je onemogućena nemačka Luftvafe da ih bombarduje iz vazduha u strahu da ne pogode svoje vojnike. Tu taktiku, koju je primenio Čujkov, dobila je naziv "grljenje neprijatelja".
Dramatične borbe vođene su za svaki kvart, ulicu, zgradu. Često se dešavalo da nemačke trupe budu u prizemlju, a sovjetske na spratu neke zgrade. Kanalizacione cevi korišćene su za zaobilaženje nemačkih snaga i napad iz pozadine.
Veliku prednost imalo je i naoružanje. Dok su Nemci bili opremljeni puškama, ali i čuvenim šmajserima, koji su imali dosta dug magazin sa municijom, čime su vojnici bili prinuđeni da izviruju iza ruševina, sovjeti su imali mašinke sa okruglim burencetom, pa su mogli neprimetno da pucaju sa zemlje. Takođe, strah i noćnu moru za Nemce predstavljali su naopštreni ašovi sovjetskih vojnika, koji su se umesto za ukopavanje, koristili za borbu prsa u prsa.
