Sedam decenija od Staljingradske bitke (1): Volgu ne smeju pregaziti
Ove godine slavi se sedam decenija od završetka Staljingradske bitke, jednog od najvećih vojnih okršaja u istoriji čovečanstva između Sovjetskog Saveza i nacističke Nemačke. Po značaju, broju učesnika i žrtava, te strašnim posledicama, Staljingrad koji se prvo zvao Caricin, a danas Volgograd, kao malo koji okršaj u istoriji imao je uticaja na sudbinu čovečanstva.
Vođena od leta 1942. do februara 1943. godine, ova bitka predstavlja prekretnicu Drugog svetskog rata i kraj nacističkog sna o osvajanju Rusije. Sa tri i po miliona vojnika na obe strane, na vrhuncu bitke, i sa gotovo dva miliona poginulih, ranjenih, nestalih i zarobljenih vojnika, to je najkrvaviji obračun u istoriji čovečanstva, kojim je zaustavljena nacistička invazija.
Nemačka i saveznici iz Sila osovine izgubili su u jednom okršaju oko četvrtinu ukupnog ljudstva na Istočnom frontu i nikada se nisu oporavili. Možemo slobodno reći da je u Staljingradu zaustavljena nacistička ratna mašina, a tokom Kurske bitke 1943. godine, bujica je pokrenula sovjetsku vojnu mašineriju na drugu stranu.
U istoriografiji se još uvek postavlja pitanje o važnosti bitke i zašto su obe strane, Nemačka i SSSR toliko napora i žrtava uložili u kontrolu ovog mirnog grada na obalama Volge, koji ni po čemu nije bio specifičan. Jedna posebnost je, na primer, bilo ime koje je dobila po velikom vođi SSSR, pa mnogi kažu da je to razlog što je nemački firer Adolf Hitler očajnički želeo da zauzme grad nazvan po njegovom arhineprijatelju.
Reka žila kucavica
Međutim, razlozi su mnogo kompleksniji i pokazuju da se upravo u ovoj bici odlučivala sudbina rata i Istočnog fronta. Ko bi pobedio u ovoj bici, dobio bi rat, kao što je istorija pokazala.
Naime, Staljingrad je uz to što je bio jedan od industrijskih centara SSSR, sa fabrikom traktora, koji su korišćeni i za pravljene čuvenog tenka T-34, bio najvažnija saobraćajnica koja povezuje jug Rusije sa ostatkom zemlje i kojom je stizala ogromna anglo-američka pomoć SSSR-u preko Irana i Kaspijskog mora. Ukoliko bi se plovni put Volgom prekinuo, to bi predstavljalo logističku noćnu moru za Sovjete, a Kavkaski region, odakle je dolazila gotovo sva nafta za Crvenu armiju, bio bi odsečen. Baš te nafte je želeo da se domogne Hitler po svaku cenu, a na putu do nje mu je stajao Staljingrad.
Hrvatska legija menja stranu
Ustaška legija rame uz rame sa nacistima
Na staljingradskom frontu služio je i veliki broj jedinica nemačkih saveznika, kao što su rumunske, bugarske, mađarske trupe, kao i SS divizije sastavljene od dobrovoljaca iz gotovo cele Evrope.
Dok su ostale jedinice više služile za podršku, čuvanje pozadine nemačkim trupama, Hrvatskoj legiji zbog lojalnosti i morala, jedinoj je dozvoljeno od svih drugih nenemačkih trupa da učestvuju u direktnim borbama u Staljingradu.
|
Eventualni poraz Crvene armije bi pokazao i Japancima da Rusija gubi rat i naterao ih da i oni pokrenu invaziju na SSSR, kako je čuveni sovjestki špijun Rihard Zorge iz Tokija obavestio pretpostavljene u Moskvi, tokom bitke za Staljingrad.
"Japan će ući u rat ukoliko Nemci zauzmu Staljingrad jer će time biti prekinut transport Volgom, a samim tim onemogućeno snabdevanje naftom sa Kavkaza i pomoć SAD i Velike Britanije, koja je velikim delom išla preko Irana, Kaspijskim morem, pa Volgom", piše u Zorgeovom izveštaju.
To je bio razlog što su se obe strane tako ogorčeno borile za kontrolu nad ovim gradom jer se upravo u ovoj bici odlučivala sudbina rata. Pre zauzimanja Staljingrada, nemačke trupe su prešle i drugu veliku rusku reku Don, koja je najvažnija transportna ruta do Crnog mora, a koja se nalazila na samo stotinak kilometara od Staljingrada, što bi bio konačan udar Crvenoj armiji, koji su nacisti tako dugo priželjkivali.
U leto 1942. godine, situacija na Istočnom frontu bila je vrlo nepovoljna po Ruse. Iako su prethodne zime zaustavili napredovanje Nemaca pred Moskvom i izveli relativno uspešnu kontraofanzivu, i dalje su se nalazili u teškoj situaciji jer je inicijativa i dalje bila na strani Nemaca. Tokom planiranja ofanzivnih dejstava 1942. godine, Hitler je shvatio da nema dovoljno snaga za sve frontove, pa je uzevši pre svega u razmatranje ekonomski aspekt rata, odlučio da zauzme jug Rusije.
"Činjenica jeste da je od 30 miliona tona sirove nafte, koliko je 1938. godine proizvedeno u SSSR, skoro tri četvrtine poticalo iz regiona oko Bakua na obalama Kaspijskog mora, iz današnjeg Azerbejdžana, još oko 16 procenata iz severnokavkaskih naftnih polja u Čečeniji i Dagestanu, a samo jedna desetina je proizvođena u drugim delovima SSSR", rekao je 3. januara 1942. godine Hitler japanskom ambasadoru u Nemačkoj Ošimi, objašnjavajući mu ratni plan za tu godinu.
Još u zimu 1941/42. godine, počelo se sa izradom ratnog plana i zauzimanjem između ostalog i Staljingrada.
Ovaj plan je predviđao da nemački Vermaht napreduje do naftnih polja uz Kaspijsko more i strateški važnog Staljingrada. Direktivom broj 41 od 5. aprila 1942. godine, strateški cilj nemačke letnje ofanzive bio je "konačno uništenje ostataka sovjetske odbrambene moći i osvajanje što više privrednih izvora energije. U svakom slučaju, mora se pokušati stići do samog Staljingrada ili ga u najmanju ruku staviti pod dejstvo našeg teškog naružanja, tako da bude eliminisan kao dalji centar industrije naoružanja i saobraćaja".
Prus i Rus
Istorija je htela da operativni komandanti dve vojske u tako odsudnom trenutku za budućnost Nemačke i Rusije, budu dve veoma različite osobe. Nemački napad u Staljingradu predvodila je Šesta armija, pod komandom generala Fridriha fon Paulusa. Ozbiljan Prus iz porodice srednje klase, ceo život proveo je u vojsci. Veteran Prvog svetskog rata, borio se prvo u Francuskoj, a onda učestvovao u invaziji na Srbiju.
Polako se probijao kroz gornje rangove nemačkih oficira, učestvujući u kampanjama u Poljskoj, Holandiji i Belgiji. Postaje general 1940. godine, a zbog svog umeća planiranja, početkom 1942. godine postaje komandant Šeste armije i odlučeno je da on predvodi siloviti napad nemačkih snaga na Staljingrad.
Sa druge strane nalazio se Vasilij Čuikov, seljački sin, koji je vojnički zanat iskovao u Prvom svetskom ratu i ruskom građanskom ratu. Rođen u blizini Moskve, Čuikov se sa bratom rano pridružio Crvenoj armiji, neposredno nakon Oktobarske revolucije. Sa samo 19 godina postaje komandant puka. Nakon građanskog rata završava vojnu akademiju, a jedan je od retkih visokih oficira Crvene armije koji je preživeo Staljinove čistke od 1937. do 1939 godine.
U Zimskom ratu koji je 1939/40. godine vodila Crvena armija protiv finske vojske, komandovao je armijom, potom bio šef sovjetske vojne misije kod kineske Crvene armije, da bi se marta 1942. godine vratio se u SSSR, tako da nije imao prilike da učestvuje u najtežim bitkama Operacije Barbarosa, odnosno nacističke invazije na SSSR. Odmah po dolasku upućen je na Staljingradski front, gde preuzima komandu nad 1. rezervnom armijom, koja je ubrzo promenila ime u 62. armiju, koja će podneti najteže gubitke i napore tokom Staljingradske bitke. Zbog požrtvovanosti vojnika, ova armija je 1943. godine ponovo preimenovana i odata joj je počast pod nazivom Osma gardijska armija.
