Kuće od nadgrobnih ploča
Balkan je, kažu, mesto gde su Rimljani tukli Avare, da bi potom Avari i Sloveni tukli Rimljane, a onda Sloveni tukli Kelte i Avare. Potom su Slovene tukli Turci i Ugari, koji su se tukli i međusobno, da bi na kraju Turci bili potučeni, a Slovenima je ostalo da se tuku s Ugarima...
Onda su Ugare potpomogli Austrijanci, ali su Sloveni bili bolji, pobedili ih i ubili im prestolonaslednika. Posle su ih ipak potpomogli Nemci, ali njima nije bilo dovoljno da ih Sloveni jednom tuku, nego su došli i drugi put po još i to sa Italijanima, Bugarima, Balijama i Ugarima. Sloveni su ih konačno, potpomognuti i Zapadom i Istokom, sve zajedno pobedili da bi, na kraju, kad nije bilo više nikog s kime bi se tukli, počeli da se tuku međusobno...
Možda je baš zato Balkan prostor na kojem dva suseda govore istim jezikom, ali tvrde da su im jezici potpuno drugačiji i da se čak i ne razumeju. A onda se "desio" fotoaparat. Umetnici fotografi iz nekoliko zemalja balkanskog regiona ponudili su na uvid novo viđenje prošlosti i balkanskih spomenika kulture.
OD ATINE DO MINHENA
U Konaku kneginje Ljubice u Beogradu napravljena je izložba fotografija najvažnijih crkava, džamija, javnih kupatila, akvadukta, kuća i mostova građenih u balkanskim zemljama tokom otomanskog perioda. Izložba "Priča o Balkanu" stigla je u Beograd nakon Atine i Soluna, a biće predstavljena i u Minhenu, Prizrenu, Skoplju, Tirani. Otomanska vladavina na Balkanu trajala je od 14. do 20. veka. Istorija je dobrim delom nepoznata, a priče pričaju spomenici. Hrišćani, muslimani, i Jevreji živeli su zajedno 600 godina, u gradskim i seoskim sredinama, obrađivali zemlju, trgovali međusobno, zabavljali se u čaršijama i kafanama.
Istoričarka umetnosti Slađana Dragičević za "Vesti" kaže da je na izložbi prikazano u kakvom su stanju bile građevine iz perioda Otomanskog carstva.
- Privatne ili javne, hrišćanske, muslimanske ili jevrejske, ostaju dokumenti jedne zajedničke istorije - istorije koje su narodi na Balkanu delili čitavih šest vekova. Ivan Petrović, Kamilo Nolas, Juta Benzenberg, Ivan Blažev i Samir Karahoda fotografisali su najvažnije crkve, džamije, javna kupatila, akvadukte, kuće i mostove u svakoj od zemalja, uz naglasak na jedinstvene istorijske karakteristike. Izložba, koju su koncipirali svetski poznati istoričari dr Mark Mazovera, dr Makiel Kiela i dr Kristina Kouloura, izložba predstavlja izazov da gledamo dalje od nacionalnih granica, kako bismo istražili istoriju Balkana kao celine - objašnjava Slađana Dragičević.
Na jednoj od fotografija je Jevrejsko groblje, koje se nalazi na severozapadu predgrađa Niša. Nadgrobne ploče datiraju iz 18. veka, a pogrebi na ovom groblju su se obavljali sve do početka Drugog svetskog rata. Šezdesetih godina niška skupština je zabranila sahranjivanje na ovom mestu. Danas je ovo groblje zaraslo u korov i prekriveno je tonama smeća. Pretvoreno je u deponiju. Neke od nadgrobnih ploča su iskopali Romi da bi popravili svoje kuće.
VEČNA KUĆA ALI BABE
Tokom otomanske vladavine, religija je bila važan deo svakodnevnog života. Po šerijatskom zakonu, hrišćani i Jevreji su imali pravo da održavaju postojeće crkve i sinagoge, ali ne i da prave nove.
U mešavini verskih običaja i navika odvijao se svakodnevni život. Fotografi zbog toga nisu zaboravili da uslikaju Krojački most u Đakovici. Za izgradnju Krojačkog mosta preko reke Ribnik, koji je povezivao Đakovicu sa Prizrenom, bio je zaslužan esnaf krojača iz Đakovice u 18. veku.
U to vreme na čelu svakog esnafa nalazio se šeik, kao verski i moralni autoritet, a otomanski činovnici i lokalno stanovništvo bili su angažovani na održavanju puteva.
Ovaj most je olakšavao kretanje trgovačkih karavana između dva dela Đakovačke visoravni, kao i između oblasti Lezha i Skadra. I nije jedini most koji se našao na meti objektiva fotografa.
Beli most sagrađen je u Vranju, 1844. godine. Prema legendi podignut je u sećanje na nesrećnu ljubav između muslimanske devojke Ajše i srpskog pastira Stojana. Proroci su predvideli da će pašinu kći Ajšu zadesiti tragična sudbina, pa je njen otac rešio da sagradi belu palatu samo sa jednim prozorom i u njoj zaključao kćer.
Prozor je gledao na most, a devojka je svakog dana viđala Stojana i na kraju se zaljubila u njega. Ajša je smislila način i pobegla iz palate, a kada je njen otac saznao da se viđa sa pastirom, izvadio je pušku da ubije momka. Ajša se bacila ispred njega da ga zaštiti i metak je pogodio nju. Kad je izdahnula, Stojan je prerezao sebi grlo. Nakon toga paša je naručio da se sazida novi most, sa natpisom na arapskom "Proklet bio onaj koji razdvaja one koje ljubav spaja".
A na mestu tri grobnice u kojima su sahranjene paše iz Berata, koji su vladali sandžakom Vlore, iz 18. veka sada su stambene zgrade. Prema legendi, na ovom mestu je grobnica Ali Babe. Lokalno stanovništvo je pripovedalo kako je Ali Baba u toku noći ustajao iz svoje grobnice da obavi čin ritualnog čišćenja. Za vreme Drugog svetskog rata, dve grobnice su uništili Italijani, a treća je pretvorena u skladište municije. Pre nekoliko godina ceo prostor je uništen i na istom mestu u ovom gradu u južnoj Albaniji podignut je moderan stambeni kompleks...
Crkva postala bifeKrit je bio poslednja velika oblast koju su Turci Osmanlije osvojile. Nakon toga Kandija, mletački glavni grad Krita, postao je pretežno muslimanski grad. Katolička crkva Svetog Spasitelja pretvorena je u džamiju, a pored je postavljena fontana koja je služila za ritualno čišćenje vernika pre obreda. Danas, ova građevina je bife usred užurbanog trga Kornarou.
Od bezistana do zatvoraU centru Štipa nalazi se bezistan (natkrivena tržnica), koji je važan otomanski urbani centar. U gradu je 1896. bilo 11 džamija, jedna medresa, osam derviških manastira, četiri crkve, jedna sinagoga i tri hamama. Svrha bezistana menjala se nekoliko puta - u kasnom 18. i ranom 19. veku koristio se kao zatvor, zatim kao magacin i prodavnica hrane, dok se danas koristi kao umetnička galerija.
Cvetna pijacaJevrejski hamam u Solunu sagradio je u centralnom delu Soluna Halil-paša, koji je u to vreme bio generalni guverner otomanskog Balkana, oko 1500. godine. Može se pretpostaviti da su ga koristili i lokalni Jevreji. Izgrađeno je pored glavnog gradskog bazara, a Halil-pašin hamam bio je poznat i kao Kupatilo velikog bazara. Danas, u srcu ovog trgovačkog grada, na pločniku ispred hamama nalazi se pijaca cveća, a ovo mesto Grci nazivaju "Luludadika", po grčkoj reči za cvet. |
