Da li SPC postaje carigradska oblast?!
U vrhu Srpske pravoslavne crkve već duže vreme najavljuju stvaranje novih episkopija deobom ili arondacijom postojećih, kako u Srbiji tako i dijaspori. Ovaj potez obrazlažu potrebom, kao na primer vladika bački Irinej Bulović, da, radi boljeg funkcionisanja, eparhije SPC treba da imaju najviše do 300.000 vernika. Mogućnost deoba na predstojećem zasedanju Svetog arhijerejskog sabora SPC, čije se održavanje očekuje od 17. do 21.novembra, najavio je i vladika zahumsko-hercegovački Grigorije (Durić). S druge strane među vernicima, ali i u jednom delu sveštenstva i episkopata postoje mišljenja da usitnjavanje vodi ka nestajanju Srpske pravoslavne crkve u sadašnjem organizacionom obliku, i da su to prvi koraci ka formiranju oblasnih pravoslavnih crkava kod kojih bi bio izostavljen prefiks "srpska". One bi bile sastavljene od najmanje četiri eparhije sa četiri episkopa, što je kanonski uslov za formiranje sopstvenog Sinoda i potencijalni za sticanje autonomije pod patronatom istočnog pape, odnosno carigradskog patrijarha.
Konstantinopoljska patrijaršija smatra pak da se time eliminiše jeres etnofiletizma i takođe očekuje da nakon predstojećeg svepravoslavnog crkvenog sabora pod njenu jurisdikciju podpadnu sve one pomesne pravoslavne crkve koje su samostalnost (autokefaliju) stekle posle Sedmog vaseljenskog sabora iz 787.godine.
Kao primer da se teži kao oblasnim Crkvama pominje se aktuelni proces stvaranja međupravoslavnih episkopskih konferencija u dijaspori na čijem je čelu obavezno carigradski visokodostojnik, ali i nedavno proglašenje Pravoslavne crkve u Crnoj Gori sačinjene od Mitropolije crnogorsko-primorske (sa arhiepiskopskim sedištem na Cetinju) koja je odavno sa svog pečata eliminisala reč "srpska", i susednih eparhija: budimljanske, mileševske i zahumsko-hercegovačke.
U tom kontekstu pominje se, kao mogući naredni potez, stvaranje Pravoslavne karlovačke arhiepiskopije sa sedištem u Sremskim Karlovcima, koja bi obuhvatala eparhije: sremsku, bačku i banatsku sa pridodatim takođe novostvorenim eparhijama: novobeogradskom i zemunskom, a sve pod zajedničkim nazivom Pravoslavna crkva u Srbiji.
Iako još nije preciziran datum održavanja VIII Svepravoslavnog sabora za koji pripreme traju već decenijama, o perspektivama Srpske pravoslavne crkve, kao i o crkvenim interesima Mosovske i Carigradske patrijaršije, za Vesti-online govori pravoslavni publicista Vladimir Dimitrijević.
Kad je nacija iznad Boga
Odgovarajući na pitanje "šta je etnofiletizam, kada je i zašto proglašen za jeres" naš sagovornik kaže:
Etnofiletizam zaista postoji i zaista je protivucrkvena pojava, ali treba biti oprezan kad se izraz koristi.
Grci tu priču vole da primenjuju na druge, ali zaboravljaju da su oni često skloni da sebe smatraju 'superpravoslavcima', u odnosu na koje su pravoslavni Sloveni 'nedonoščad'. Naravno, ne svi Grci, ali ta tendencija postoji.
Carigrad ne tvrdi da su pomesne Crkve slovenskih naroda i Gruzije u jeresi etnofiletizma, ali pretenduje na svoju vlast nad njihovim rasejanjem i ima svoje kanoniste poput Vlasija Fidasa koji pretenzije Fanara opravdavaju". |
Da li se ovde radi o carigradskom žalu za Vizantijom, sujeti ili potencijalnoj finansijskoj moći slivanjem crkvenog novca, posebno onog iz dijaspore, u jednu kasu?
"Carigrad je još od vremena patrijarha Meletija (Metaksakisa) 20-tih godina XX veka insistirao na svom pravu da gospodari dijasporom drugih pravoslavnih naroda.
Godine 1993. u centru Carigradske patrijaršije u švajcarskom gradu Šambeziju održano je savetovanje na kome su predstavnici nekih pomesnih Crkava obećali svoje dijaspore Fanaru.
Skup je održan pod predsedništvom švajcarskog mitropolita Damaskina, u okviru priprema za VIII Vaseljenski sabor. Usvojeni su dokumenti 'Pravoslavna dijaspora' i 'Autokefalija i način njenog proglašenja'. Oba ova dokumenta imala su 'fanarocentričnu' crtu.
U ime SPC potpisali su ih episkopi: Irinej (Bulović) i Ignatije (Midić), tada jeromonah.
Geopolitički gledano, stvar je prosta. carigradskom patrijarhu potrebna je tuđa dijaspora jer je on u Turskoj obespravljeni rob turske države, koga od proterivanja iz Carigrada spasavaju moć i uticaj Vašingtona i Vatikana".
Kakav je u svemu tome stav Moskovske patrijaršije?
"Moskovska patrijaršija je najbrojnija autokefalna Crkva na istoku iza koje stoji i ruska država, koju, po teoretičaru, 'Velike šahovske table', Zbignjevu Bžežinskom treba smanjiti (jer Sibir je 'dobro čovečanstva', a ne samo jedne zemlje, zar ne?). I tako... crkveno-politička šahovska partija se nastavlja."
Upitan "da li eventualno usitnjavanje eparhija Srpske pravoslavne crkve ima veze sa stvaranjem budućih crkveno-administrativnih jedinica oblasnih Crkava, kao i sa eventualnom ponovnom administrativnom primatu Carigrada nad svim pravoslavcima i stvaranju istočnog pape", sagovornik Vesti-online, smatra da "praviti prebrze zaključke na osnovu malog broja činjenica niko nema pravo pogotovu kad je Crkva Hristova u pitanju".
"Ali, kao što u državi Srbiji regionalizacija maskirana u 'EU standardi' priču, znači komadanje Srbije, tako i u SPC drobljenje eparhija i atomizacija episkopskog autoriteta ne znače ništa drugo do dalju razgradnju uticaja i ugleda Crkve u narodu.
Umesto sabornosti u upravljanju SPC, po svemu sudeći, imaćemo 'feudalizaciju', gde će svaki episkop nastojati da bude 'oblasni gospodar' koji će u svojoj eparhiji da odlučuje o svemu - od dogmatike, preko liturgije, do kanonologije, a Sveti arhijerejski sabor neće odlučivati svetoduhovskim saglasjem, nego nadglasavanjem i preglasavanjem.
Ko će se sa strane ovakvim stanjem u SPC okoristiti ostaje da se vidi. Srbi sigurno neće."
Kada je reč o SPC, kako se i koji interesi Carigrada i Moskve, odražavaju na Beograd?
"Dok smo imali svoju državu, pre Drugog svetskog rata, bili smo nezavisni u crkvenoj politici. I posle II svetskog rata, Crkva je uspevala da se ne potčini ni Carigradu ni Moskvi. Patrijarh German je bio majstor ravnoteže i ravnopravni sagovornik sviju. Patrijarh Pavle je bio autoritet i Carigradu i Moskvi.
Danas, međutim, u SPC je nadjačala 'fanariotska' struja, koja se preko Carigrada i njegovih teologa, poput 'superekumeniste' Zizjulasa, približava Vatikanu. Šta će biti ostaje da se vidi. U svakom slučaju, mi treba da budemo svima braća, nikom poslušnici. Ni Carigradu, ni Moskvi".
Šta suštinski znače zahtevi iz pojedinih delova pravoslavnog sveta da budući osmi vaseljenski, tj. svepravoslavni sabor, treba da potvrdi, glasanjem, autokefalnost onih pravoslavnih Crkava koje su stekle samostalnost posle poslednjeg sedmog Vaseljenskog sabora iz osmog veka hrišćanstva?
"To je težnja 'grčkigovorećih' autokefalnih Crkava (Carigrad, Aleksandrija, Jerusalim, i, delimično Antiohija) da se obnovi tzv. pentarhijski model iz doba Justinijanove Vizantije (pored ove četiri autokefalne Crkve, Rim je bio peta patrijaršija).
Nemoguće je, međutim, drvo Crkve, koje se u istoriji razraslo,vratiti u prvobitno seme, jer bi to bilo golo nasilje. Ne može se preglasavati živi život. Gruzijska, Ruska, Srpska, Bugarska, ali i Crkva Grčke, jesu realnost, a ne prividi. Osmi sabor, ako ga bude, ne sme se baviti virtuelnom stvarnošću nego onom koja jeste."
Milion i po franaka za samostalnost
S obzirom da je Srpska pravoslavna crkva, nakon dobijanja autokefalije od Vizantije 1219. godine zaslugom Svetog Save, u potonjoj istoriji tokom viševekovne turske okupacije dva puta prinudno gubila samostalnost i ponovo vraćana pod fanariotsku jurisdikciju, Carigradska patrijaršija je septembra 1920. godine dostavila Povelju (tomos) o autokefali SPC u sadašnjem organizacionom obliku, nakon ujedinjenja tadašnjih srpskih oblasnih crkava na Balkanu i bivšoj Austrougarskoj, koje je proglašeno 26.maja 1919. godine.
Ondašnja Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, morala je u to vreme Carigradskoj patrijaršiji za dobijanje tomosa o samostalnosti SPC da isplati milion i po francuskih franaka što je i učinjeno u tri tranše od 24. decembra 1919. do oktobra 1922. godine. |
Da li je nedavno proglašenje Pravoslavne crkve u Crnoj Gori putokaz da se npr. rasparčavanjem beogradsko-karlovačke arhiepiskopije i prisajedinjenjem sremske, bačke i banatske eparhije, formira, uslovno rečeno, carigradska oblasna Crkva sa sedištem u Sremskim Karlovcima i pod nekadašnjim nazivom Pravoslavna crkva u Srbiji?
"Kombinacije o obnovi nekakve 'sremsko-karlovačke' Crkve pod upravom Fanara mogu biti samo maštarije bolesnih umova i nezajažljivih ambicija.
Međutim, ako naša država bude razorena do kraja, onda bi i autokefaliji SPC mogao da dođe kraj. Kad je pala nezavisna srpska država 1459. srpski narod se našao pod jurisdikcijom grčke Ohridske arhiepiskopije.
Tek je Mehmed paša Sokolović obnovio Pećku patrijaršiju. Dakle, sve srpske zemlje i dijaspora biće pod jurisdikcijom SPC samo dok SPC bude jedinstvena".
Da li je eventualno stavljanje pod carigradsku jurisdikciju svih pravoslavaca, prethodnica za svehrišćansko ujedinjenje sa Vatikanom, kakva je u tom procesu uloga i koja su očekivanja Vatikana i Carigrada, a kakva Moskve, ali i episkopa sadašnje SPC?
"U ovom trenutku, Carigrad i Moskva se u mnogo čemu razilaze. Na nedavnom skupu Mešovite bogoslovske komisije za dijalog pravoslavnih i rimokatolika carigradski pregovarač Jovan Zizjulas, i papin izaslanik nadbiskup Kurt Koh dali su oduševljene izjave da samo što se nismo ujedinili.
Međutim arhiepiskop Ilarion, desna ruka patrijarha Kirila, rekao je da od skorog ujedinjenja nema ništa i da su pregovori na početku. Prema tome Fukujamin 'kraj istorije' neće se desiti ni na VIII vaseljenskom saboru. Ako ga uopšte bude", zaključio je Vladimir Dimitrijević pravoslavni publicista.
Stanje pred ujedinjenje
U Kraljevini Crnoj Gori crkva je imala je tri eparhije (cetinjska mitropolija, nikšićka eparhija sa sedištem u Ostrogu i pećka mitropolija). Na čelu crkve bio je mitropolit cetinjski, koji se titulisao kao mitropolit crnogorsko-primorski.
Pravoslavna crkva u granicama karlovačke mitropolije imala je sedam eparhija (vršačka, temišvarska, budimska, sremska, karlovačka, bačka, pakračka, plašćanska ili gornjokarlovačka) i obuhvatala je sav pravoslavni narod u Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji.
Najviše crkveno-jerarhijsko telo bilo je Arhijerejski Sinod ili Sabor, a najveće crkveno-samoupravno, autonomno telo bio je Crkveno-narodni sabor.
Pravoslavna crkva u BiH imala je četiri eparhije (dabrobosansku, zahumsko-hercegovačku, zvorničko-tuzlansku i banjalučko-bihaćku) i to sve sa titulom mitropolija.
Na osnovu sporazuma između Beča i Carigradske patrijaršije iz 1880. bosanska mitropolija je dobila neku vrstu samouprave. Duhovni poglavar i dalje je ostao Carigradski patrijarh, dok je episkope u BiH imenovao austrijski car.
Pravoslavna crkva u Južnoj Srbiji i Makedoniji, na teritoriji koja je posle ratova 1912. i 1913. pripala Srbiji, imala je sedam eparhija (skopska, raško-prizrenska, veleško-debarska, pelagonijska, prespansko-ohridska, strumička i deo mitropolije vodenske) i nalazila se pod upravom Carigradske patrijaršije.
U Bukovinsko-dalmatinskoj mitropoliji nalazile su se dve eparhije: dalmatinsko-istrijska i bokokotorsko-dubrovačka. |
