Amerikanci kumovali "preševskoj dolini"
Pojam je uveden 2001. u vreme oružanih sukoba sa OVPBM s ciljem da bude "izbalansirani kompromis" između albanskog izraza "istočno Kosovo" i našeg jug Srbije
Izraz "preševska dolina", koji redovno upotrebljavaju Albanci sa juga centralne Srbije, govoreći o namerama da se pripoje Kosovu, zapravo u sebi krije termin "istočno Kosovo", koji ekstremniji među njima izgovaraju kao sinonim za opštine Preševo, Bujanovac i Medveđu. Masovna upotreba formulacije "preševska dolina”, već gotovo dve decenije, prema tumačenjima samih Albanaca, zasluga je diplomata iz SAD. Tako je istaknuti albanski aktivista, predsednik Odbora za ljudska prava Belgzim Kamberi, svojevremeno objašnjavajući nastanak ovog naziva, rekao da su termin Albancima "ustupile" američke diplomate u vreme sukoba na jugu 2000. i 2001. godine.
- Preševska dolina je pojam koji su ovde donele američke diplomate sa ciljem da bude izbalansirani kompromis između istočnog Kosova i juga Srbije - objasnio je Kamberi.
Predsednik Koordinacionog tela za opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa, Zoran Stanković, međutim, za "Politiku" ističe da je javnost upozoravao više puta da ne upotrebljavaju termin "preševska dolina”, jer je on nepostojeći, kako istorijski, tako i geografski.
- To je politički termin. On je sinonim za težnje Albanaca sa tog prostora. Smatram da nije dobro što se termin takozvana preševska dolina odomaćio i što je naziv, koji istorijski i geografski ne postoji, ušao u upotrebu čak i u medijima koji kreiraju javnost.
Zamislite kada bi deo neke evropske zemlje, u kojoj su u jednom delu nastanjeni Srbi, oni prozvali nekim imenom koje ne postoji. Zamislite kako bi se prema tome odnosila javnost te zemlje. Molim da svi razumemo ispravno, da su Preševo i Bujanovac Pčinjski okrug, a Medveđa Jablanički okrug. Kada govorimo o sve tri opštine, često kažemo jug centralne Srbije.
To faktički znači da se, opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa, u kojima danas zajedno žive Srbi, Albanci i Romi, prema administrativnoj podeli Republike Srbije nalaze u dva različita okruga sa centrima u Vranju i Leskovcu. To je rezultat činjenice da je opština Medveđa udaljena više od 150 kilometara od Preševa i Bujanovca, a kao deo Jablaničkog okruga smeštena je na 47 kilometara od Leskovca.
Uprkos tome, albanski politički lideri koji su zagovornici naziva "preševska dolina", a oni ekstremniji i "istočno Kosovo”, nastanak ovih termina objašnjavaju raspadom SFRJ i početkom višepartijskog sistema 1990. godine. Naročito ističu "referendum" iz 1992. godine, kada su Albanci iz ovih opština izrazili težnju o pripajanju Kosovu. Od kada se u oružanoj pobuni takozvane Oslobodilačke vojske Preševa, Bujanovca i Medveđe 2000. i 2001. pojavio naziv "preševska dolina”, među Albancima su podeljena mišljenja šta ovaj pojam tačno označava, ali su svi saglasni da termin nije sporan.
Pojedini tvrde da se njime samo sublimiraju težnje da jednog dana budu deo KiM, kao i da je to geografski pojam, a da je "istočno Kosovo" politički termin. Mnogi od njih govore, pak, suprotno – da je pojam "preševska dolina" potekao iz naroda, jer se Preševo nalazi u dolini, kao i da ga je u političku terminologiju prvi uvrstio predsednik Partije za demokratsko delovanje Riza Halimi, koji se smatra i "koautorom" ovog naziva. S druge strane, braneći teoriju o geografskom pojmu, nekadašnji predsednik Nacionalnog saveta Albanaca Galip Bećiri objasnio je da je reč o drugom imenu za teritoriju koja se posle rata zvala Preševski srez.
Stručna javnost u Srbiji mnogo je puta diskutovala o ovoj temi, ali zajednički je zaključak da nikada u istorijskoj i geografskoj nauci ova oblast nije prepoznata kao "preševska dolina". Univerzitetski profesor u penziji i književnik Momčilo Zlatanović kaže da je to politički, a ne geografski termin. Navodi da niko od geografa koji su izučavali ovaj kraj i njegovu istoriju, nikada nije upotrebio ovakav naziv.
- Od 1912. godine, kada je nosila naziv Preševska kata ili srez i činile su je geografske celine Preševska Moravica, Karadak, Rujan i deo Končuljske, pa do današnjih dana, u zvaničnim knjigama takav naziv nije zabeležen nigde - zaključak je Zlatanovića.
Takođe, na osnovu istraživanja makedonskog geografa Jovana Trifunovskog, koji je objavio knjigu "Preševska Moravica", jasno se vidi da se na područje opštine Preševo nadovezuje Vranjska kotlina, u koju se ubrajaju i – bujanovačka sela. Nekadašnji dekan Geografskog fakulteta u Beogradu Srboljub Stamenković, komentarisao je upotrebu termina za ovo geografsko područje:
- Opštine Preševo i Bujanovac nikada nisu bile u sastavu Kosova i Metohije, pa se ne mogu nazivati tako kako ih zovu Albanci iz tih mesta. Istorijski, i po geografskom položaju, i po gravitirajućim kriterijumima te dve opštine pripadaju vranjskom kraju.
Profesor Mihajlo Kostić, autor knjige "Vranjsko-bujanovačka kotlina" poziva se na radove poznatog istoričara Skendera Rizija, koji kaže da od 15. veka pa do kraja turske vladavine opštine Preševo i Bujanovac nisu bile deo Kosova i Metohije. Osim toga, dodaje, ni u morfološkom smislu, područje ove dve opštine od Kosova i Metohije oštro razdvaja Skopska Crna Gora.
Da albanski predstavnici sa juga centralne Srbije koriste naziv "preševska dolina" isključivo iz političkih razloga uveren je i predsednik Koordinacionog tela, ukazujući upravo da je to za njih sinonim za "istočno Kosovo".
- Za mene je potpuno isto da li koristite ovaj ili onaj termin. Težnje i želje albanskih političkih lidera znamo svi, ali još jednom apelujem na javnost u Srbiji da ne koristi nepostojeći termin za jednu oblast i doprinosi odomaćenju tog termina. Trenutak u kome se nalazi naša zemlja je veoma težak i specifičan i nikako nije dobro da dozvolimo da se nešto što je terminološki predstavljeno kao geografski pojam, a to svakako nije, podvuče naivno i odomaći, pa čak i dozvolimo preimenovanje okruga koji ima zvanično ime. Za mene je to neprihvatljivo i apelujem naročito na medije da povedu računa kada pominju taj naziv - upozorava Stanković.
"Referendum" Albanaca iz 1992. međunarodna zajednica nije priznala
Albanski lideri sa juga centralne Srbije političkim deklaracijama na sednicama lokalnih skupština, od oružanih sukoba 2000. i 2001. pa do danas, periodično potvrđuju privrženost stavovima koje su izrazili pre više od 20 godina. Naime, oni su se, 1. marta 1992. u vreme raspada Jugoslavije, skoro plebiscitarno izjasnili za "političku, teritorijalnu, administrativnu i kulturnu autonomiju sa pravom prisjedinjenja Kosovu".
Ovaj takozvani referendum organizovan je u privatnim kućama i bez znanja države, a bilo je nešto više od 45.000 upisanih u referendumski spisak. Odgovor "da" zaokružilo je njih 97 odsto, ističući nameru da sudbinu vežu za status i budućnost Kosova i Metohije. Njihov "referendum" međunarodna zajednica nikada nije priznala.
Kamberi: Pojam legalizovan na izborima 2007. godine
Da je izraz "preševska dolina", koji podrazumeva opštine Preševo, Bujanovac i Medveđu, ušao u terminologiju u vreme sukoba koji su trajali do 2001, za "Politiku" potvrđuje i predsednik opštine Bujanovac Šaip Kamberi. Na pitanje po kom osnovu se u celinu zaokružuju ove tri opštine, Kamberi odgovara:
- Teritorijalno su Bujanovac i Preševo povezani, a Medveđa je prisutna kao opština u kojoj živi albansko stanovništvo i politički je povezana sa druge dve opštine. Mi smo se 2007. na parlamentarnim izborima zvanično pojavili kao Koalicija Albanaca Preševske doline. Na neki način, tada je legalizovan ovaj pojam.
Predsednik opštine Bujanovac potvrđuje konstataciju da u Medveđi albansko stanovništvo nije većinsko.
- Nije nikad ni bilo, 25 odsto je učešće Albanaca, ali politički je povezano i partije ovog regiona Preševa i Bujanovca deluju i tamo.
Na pitanje kako bi bilo rešeno pitanje Medveđe, u kojoj Albanci nisu većina, u svetlu poziva albanskih predstavnika da sve tri opštine priključe Kosovu, Kamberi kaže da se Medveđa većim delom graniči sa Kosovom.
- To je tek ideja o kojoj se u načelu razgovara. Videćemo šta će konkretno da bude, kada se detalji ove ideje budu objasnili i nama i javnosti uopšte - ističe Kamberi.
Ovaj albanski lider potvrđuje i navode da su međunarodni posrednici faktički odobrili pojam "preševska dolina" u vreme sukoba 2000. i 2001. godine.
- S obzirom na to da su Albanci koristili pojam istočno Kosovo, a u Srbiji je tada bio prepoznat kao južna Srbija, a ne jug centralne Srbije, jer ovaj drugi pojam je tek kasnije uveden, u periodu oružanog konflikta ovde je bila prisutna celokupna međunarodna zajednica, od NATO-a, EU, Saveta Evrope... - kaže Kamberi.
