Zaštitnik sirotinje i zastupnik pravde

Sveti Sava je jedna od najznačajnijih ličnosti u srpskoj istoriji. Njemu dugujemo osnivanje Srpske pravoslavne crkve koja ga slavi kao sveca i temelje za srpsku pismenost. On je bio još mnogo toga: svetogorski monah, jeromonah i arhimandrit Studenice, prvi arhiepiskop autokefalne Srpske arhiepiskopije, diplomata, zakonodavac, književnik i hodočasnik. Imao je veliki uticaj na srednjovekovnu srpsku književnost.

Rođen je kao kraljević, kao Rastko Nemanjić, 1175. godine u Rasu. Treći je i najmlađi sin srpskog velikog župana Stefana Nemanje i njegove supruge Ane, a biografi navode da je na svet došao nakon što njegova majka dugo nije rađala, pa je zbog toga naročito bio drag roditeljima. Sa 15 godina, otac mu je poverio da upravlja delom države, humskom oblašću, gde je Rastko imao svoj dvor na kome su živele velmože, visoki funkcioneri kneževskog dvora i odabrana lokalna vlastela. Ali, njega to nije interesovalo.

Arhiva

Sveti Sava blagosilja Srpčad: Autor Uroš Predić

Dve godine kasnije, odlučio je da ode na Svetu goru, jedan od najznačajnijih centara istočnoevropskog monaštva. O tome kako se zamonašio i dobio ime Sava postoje mnoge priče, a jednu od njih piše i Teodosije Hilandarac. On kaže da je Rastkov otac Stefan poslao poteru sa namerom da ga spreči da primi monaški čin. Potera je navodno stigla na Svetu goru pre nego što se Rastko zamonašio, ali on je ipak uspeo da istera u svojoj nameri.

U svom novom domu, grčkom manastiru Vatoped, Sava se narednih sedam godina posvetio monaškom životu. Kada je tamo došao već je bio pismen i upoznat sa delima ranohrišćanske, vizantijske i staroslovenske književnosti, ali je tu imao prilike da se detaljnije upozna sa različitim delima grčke bogoslovske i crkvenopravne književnosti.

Hilandar

Stefan Nemanja, kao monah Simeon i Sava na Svetoj gori osnovali su srpski manastir. Obnova Hilandara je brzo napredovala, a pozvali su i Stefana Nemanjića da bude ktitor. Tako je manastir Hilandar pod pokroviteljstvom tri člana srpske vladarske porodice.

U međuvremenu, u Srbiji se Stefan Nemanja povukao sa vlasti, a upravljanje prepustio srednjem sinu Stefanu Nemanjiću. Ubrzo se, 2. novembra 1197. godine, bivši vladar pridružio Savi na Svetoj gori. Već naredne godine njih dvojica su došli na ideju da tu osnuju srpski manastir. Obnova Hilandara je brzo napredovala i u njemu otpočeo monaški život. Za prvog igumana Sava i Simeon su odredili odanog saradnika monaha Metodija. Pozvali su i Stefana Nemanjića da bude ktitor, tako da je manastir Hilandar pod pokroviteljstvom tri člana srpske vladarske porodice.

Na dugo putovanje u Srbiju Sava je pošao sa Simeonovim moštima i u pratnji grupe hilandarskih kaluđera najverovatnije u zimu 1206 - 1207. godine. Postavljen je za igumana Studenice, a u Srbiji je preneo sve uzore svetogorskog manastirskog života: osnivao manastire, lavre i isposnice.

Po uputstvima brata Stefana učestvovao je u diplomatskim misijama. A, nakon diplomatske misije u kojoj je izdejstvovao autokefalnost Srpske crkve, Savu je čekao veliki zadatak njenog organizovanja. Srpsku arhiepiskopiju je organizovao u deset episkopija sa sedištem u Žiči, a za sedišta episkopija birani su najugledniji manastiri. Sava je bio srpski arhiepiskop do 1234. godine, a period od njegovog povratka iz Svete zemlje do silaska sa arhiepiskopskog prestola bio je izuzetno buran u srpskoj politici. Odlučio se na drugo hodočašće u Svetu zemlju, a preminuo je u povratku u bugarskom Trnovu 14. (27) januara 1236. godine.

Sveti Sava za Srbe, naročito u tursko vreme, slovio za učitelja i prosvetitelja. Tokom sedam vekova od njegove smrti, nastao je veliki broj dela usmenih i pisanih književnih dela, gde je predstavljen kao zaštitnik sirotinje i zastupnik pravde.