Srpski orlovi lete i avionom
Od četiri lešinara visokoletača koja su vekovima dominirala nebom iznad Srbije i bili simboli Nemanjića, a potom i moćnih kraljevskih porodica Mrnjavčevića, Lazarevića i Crnojevića, opstao je još samo jedan - beloglavi sup koji danas stanuje u kanjonu Uvca, na prostoru oko Nove Varoši, Sjenice, na obodima Peštera i Zlatara i u nešto manjim kolonijama u rezervatima Mileševke pod Prijepolja i Trenjica kod Valjeva.
U toku je razrada planova za preseljenje beloglavog supa na Staru planinu kod Pirota, a srpski ornitolozi pomažu i u uspostavljanju gnezdilišta u okolnim zemljama, najpre u Rumuniji i Bugarskoj, a kasnije i u Makedoniji, Crnoj Gori, Albaniji.
Beloglavi sup je bio pred nestankom, 1992. godine u kanjonu Uvca za opstanak vrste borilo se samo desetak ovih kraljevskih ili svetih ptica, danas ih je 600 i što je posebno značajno njihov broj se iz godine u godinu povećava. Tokom prošle godine samo u Specijalnom rezervatu Uvac, 89 parova izleglo je 77 mladih orlova. Da nije bilo entuzijasta zaljubljenih u prirodu i u ovu retku pticu, beloglavog supa najverovatnije više ne bi bilo u Srbiji.
Ovaj retki lešinar, koga još nazivaju čistačem prirode i čuvarem reda u prirodi danas u kanjonu Uvca, na potezu od Sjenice do Nove Varoši i dalje prema Prijepolju, ima na desetine gnezdišta i hranilišta, a o njemu, osim čuvara na Uvcu, brine i Specijalni rezervat Uvac u Novoj Varoši i Institut za biološka istraživanja "Siniša Stanković" u Beogradu.
- Da bi došao do hrane, beloglavi sup dnevno preleti i stotinak kilometara, vrlo je teško obezbediti njihovu potpunu zaštitu na širem području, zato su veoma ugrožena ptičija vrsta - kaže ornitolog dr Saša Marinković iz biološkog instituta "Siniša Stanković" u Beogradu.
Da bi se pratilo kretanje beloglavog supa i ponašanje tokom leta i boravka van prostora Peštera i Zlatara, u Specijalnom rezervatu Uvac odlučili su da zasad jednom delu jata, a kasnije svim jedinkama ugrade specijalne mikroodašiljače i pomoću satelita prate njihovo kretanje i ponašanje.
- Praćenjem njihovog kretanja dobićemo jasnu sliku o lokalitetima koji pružaju idealne uslove za njihov život. Ovi visokoletači dosegnu visinu i do 3.000 metara, a jedreći na toplim vazdušnim strujama prevale i po 3.500 kilometara. Prostor Srbije, Crne Gore i Balkana za ovu pticu neverovatne lepote je mali, pa orlovi iz kanjona Uvca dospevaju do Izraela, Estonije, Turske, Poljske, pa čak i do Jemena na Arabijskom poluostrvu. Svi koji su otišli tako daleko, zahvaljujući satelitskom praćenju, vraćeni su u kanjon Uvca - dodaje Marinković.
Nakon tri godine boravka u kanjonu Uvca, jedan beloglavi sup je nestao, a pošto tada nije bilo satelitskog praćenja, uz mnogo muka pronađen je u Varšavi gde je bio zbrinut u tamošnjem zoo vrtu. Vraćen je u Beograd avionom, a u Sjenicu ga je dovezao lično ambasador Poljske Maćej Šimanovski. Od tada nosi ime Uroš Nejaki.
Zbog beloglavog supa i i netaknute lepote kanjona Uvca, Peštera i Zlatara ceo kraj u trouglu Sjenica - Nova Varoš - Prijepolje postao je turistički vrlo zanimljiv, zbog foto-safarija ovamo već dolaze turisti iz mnogih evropskih i prekomorskih zemalja, za svetu pticu interesuju se i poznati naučnici i instituti iz celog sveta, na Pešter i u Sjenicu stižu i TV ekipe velikih svetskih kuća. Nedavno je kanjon Uvca posetila i poznata francuska književnica, glumica, voditeljka i novinarka Polin Depeš koja je, za francusku televiziju Kanal 2 i nekoliko svetski poznatih internet portala napravila i specijalnu emisiju o orlovima i ovom prelepom delu Srbije.
Oluja i orlićiDva mlada orlića Lola i Cvija upali su svojevremeno u veliku peštersku oluju, bačeni su na stene i teško povređeni. Polumrtve pronašli su ih čuvari, brzo su prebačeni u Beograd i zdravi vraćeni u kanjon Uvca, sada su odrasli i moćni, pa ih više nikakva oluja ne može oboriti.
Sveta pticaStilizovani prikazi beloglavih supova nalaze se na rozetama srpskih manastira ljubostinja i Žiča, beloglavi orao se nalazi na američkim i drugim grbovima u svetu, a u Egiptu beloglavi sup ima status svete ptice. |
ISTREBILI ZARAZE
- Nama je turizam opredeljenje i velika, a još neiskorišćena šansa, netaknuta priroda na Pešteru, zdrava hrana i kanjon Uvca za beloglavim supom mogao bi da bude izvanredan turistički potencijal i značajan izvor prihoda našoj opštini, činimo sve što je u našoj moći da razvijemo turizam i iskoristimo šansu koja nam se pružila - kaže Hazbo Mujović, predsednik opštine Sjenica.
U ovoj opštini su, međutim, pomalo ljuti na Vladu Srbije, jer nije ništa učinila da Specijalnim rezervatom Uvac, osim opštine Nova Varoš, gazduje i opština Sjenica.
- Pisali smo premijeru Ivici Dačiću, poslali smo mu i peticiju građana i tražili da Uvcem gazduje i naša opština, jer se kanjon dobrim delom nalazi na teritoriji Sjenice. Nelogično je da jednim tako značajnim prirodnim i turističkim resursom upravlja samo firma sa teritorije opštine Nova Varoš - ističe Elma Skalonjić, članica Upravnog odbora Zmajevca.
Hrana na leđimaNa hranilište orlova Manastirine u dolini Uvca godišnje se dopremi oko 120 tona uginulih životinja i raznog klaničkog otpada. Kako ističe čuvar Nebojša Popović, dešava se da je zbog snega i leda prilaz hranilištu nemoguć vozilom, često ni traktorom, pa se tada hrana nosi na leđima. |
Oživljavanje beloglavog supa na Pešteru pomoglo je puno i stočarima ovog kraja, retki lešinar doprineo je da se skoro potpuno iskorene crni prišt i antraks, bolesti koje su do pre dvadeset-trideset godina ozbiljno ugrožavale ovdašnji stočni fond.
- Sad beloglave supove nazivamo i lekarima prirode, otkad su brojniji u kanjonu Uvca i na Pešteru, sve lešine koje su bile uzrok zaraznih bolesti brzo nestanu, orlovi imaju poseban želudac i njima crni prišt i antraks ništa ne mogu - kaže Mujo Kurtanović, stočar sa Peštera.
- Mada ih mnogi nazivaju grabljivicama, supovi su pitome ptice, one ne ubijaju, od njih ne strada ni jedna druga ptica, niti životinja, oni se hrane isključivo lešinama. Ranije smo ih boreći se protiv vukova, ubijali kreozanom i drugim otrovima. Dešavalo se da vukovima koji nam nasrću na torove podmetnemo uginulo tele ili kravu napunjene otrovom, a supovi stignu pre ovih zveri i stradaju, sada toga nema, znamo šta nam znače i šta znače za prirodu i pazimo na njih.
