Poreklo hrišćanstva u Srbiji (12): Lažni krunski dokaz
Rudna glava u današnjoj Negotinskoj krajini je bio, kako mu samo ime kaže, rudnik bakra iz vinčanskog perioda i, u njegovim podzemnim hodnicima, pronađen je keramički oltar, u obliku figure jelena.
Uz njega su nađeni jelenski rogovi, od kojih je načinjen alat za skupljanje i usitnjavanje rude. Kojoj nameni bi mogao poslužiti jelenski žrtvenik, pronađen duboko sakriven u reviru rudnika? Čini se da je nekadašnja funkcija jelena, kao duše plemena, ili roda, izmenjena i da on sada, u vremenu ranog bakarnog doba višeg neolita, dobija funkciju posrednika i prenosioca (putovođe) pokojnika u svet zaborava i dubine smrti. Ali, na žrtveniku iz našeg rudnika nije u pitanju samo pokojnik već, pre svega, dobrobit rudnika i uspešan rad rudara.
Izum Sarmata
Kult jelena prihvatila je i keltska grupa Meza i Skordiska sa Dunava, koji su jelena poistovetili sa bogom Kernunosom, koji je bio rogato jelensko otelotvorenje, gospodar svih životinja i njemu se žrtvovalo ritualnim potapanjem u tzv. ritualne kazane.
Ritualne, žrtvene kazane su imali Sarmati, a Kelti su preuzeli ovaj njihov "izum". U religiji Skita i Sarmata jelen je najčešće prikazivana životinja, često u fantastičnim alegorijama, čije značenje nije lako otkriti. Zbog obilja jelena i lavova, ali i drugih životinja, cela skitsko-sarmatska umetnost se uobičajeno naziva "životinjskom". To je razumljivo s obzirom na lovačko-skitački karakter njihovog društva.
Što se tiče ranog hrišćanstva na tlu Srbije i njegove veze sa predstavom jelena, ovaj se uvek javljao u sklopu sa pokojnicima, grobnim ritusom i sakralnim objektima, rimskim i ranovizantijskim bazilikama. Jelen je, uvek, u tom smislu, predstavljao samog pokojnika. Poistovećivan je sa božanstvom smrti, što je bio znak da je pokojnik, u samrtnom času, napustio telo i prešao sa onu stranu života, u sfere gde borave duše umrlih.
Nedorečenost i nedovoljna arheološka istraženost srpske starovekovne teritorije, naročito unutrašnjost, često pomaže nepreciznim ili neosnovanim, brzopletim sudovima i zaključcima.
Jedan od njih je i priča o prvom krštavanju Srba na Balkanu, u 7. veku, koje je, tobože, izvršio car Iraklije, u organizaciji dalmatinskih i vizantijskih gradova i rimskog pape. Kao "krunski" dokaz u pitanju je samo jedno istorijsko sećanje vizantijskih careva 9. i 10. veka, a nikako, kao što smo pokazali, definitivna istorijska činjenica.
U 8. veku vizantijski carevi ikonoborci tek su pribeleženi u pojedinim srpskim grobovima u Dalmaciji, što navodi na pomisao da su Srbi znatno ranije postali hrišćani. U protivnom, bili bi veličani kao vladari koji su hristijanizovali Srbe.
Prava hristijanizacija Balkana izvršena je, kako smo istakli, na prelazu iz starog u srednji vek i potpuno je okončana početkom 11. veka, kada je, za vreme cara Vasilija Drugog, šest srpskih episkopija ušlo u novu podelu balkanskih prostora. Ta podela, skoro polovine Balkana, njegovog zapadnog kraka, u jedan župsko-crkveno administrativni sistem, znak je raskidanja sa ranohrišćanskom bazom justinijanskog grada - polisa, refugijuma (refugium) i, početak je formiranja savremenog grada, sa trgom oko katedralne crkve, gde se svetkovao lokalni svetac i gde su se održavale razne proslave, te vršila robna razmena.
Kult na Petrovoj goriDa se kult jelena održao u Srbiji do današnjih dana, svedoči narodni običaj sa Petrove gore, iz Jablaničkog okruga, koji se održava svake godine 12 jula. U pitanju je zemljoradnički kult, kad se na kameni žrtvenik prinosi žrtva i kamen se prska krvlju, tek zaklane, životinje. U starini je bio žrtvovan jelen, a danas se, kao njegova zamena, obično koristi ovca. Upravo, smisao savremenog žrtvovanja na Petrovoj gori, pokazuje da je posrednik do božanstva plodnosti krv, krv žrtvovanog posrednika.
|
Feudalizacija Srbije odvijala se preko seoskog stanovništva, organizovanog u župe, geografski razmeštenog u manje teritorijalne jedinice, uz pomoć profesionalne vizantijske vojske, nevezane uz seljačke, sedelačke obaveze. Srednjovekovni centri Srbije, potrebno je naglasiti, formiraju se oko njenih religijskih centara i kultnih mesta koja, belodano, potvrđuju ranohrišćanski karakter srpske kulture i njene civilizacije.
U pitanju su sledeći lokaliteti: Veliki Gradac, Krepoljina, Manasija, Poganova, Pirot, Vršac, Zrenjanin, Negotin, Vinča, Niš, Jagodina, Trnjani, Doničko brdo, Mačvanska Mitrovica, Brankovina, Gamzigrad, Ravne, Velesnica, Ritopek, Ljubičevac, Brestovik, Beograd, Štrpci, Klenja, Orahovac, Veliko Gradište, Požežene, Vodica i Kosmaj.
Proučavanje dosadašnje građe, ukazalo je na nesigurnost u određivanju granica tzv. primorske Srbije u odnosu na kontinentalnu, koja će, kasnije, postati i pravo obeležje srpskog imena i državnosti. Taj stalni bipolaritet i osobita uloga primorske Srbije (Duklja, Travunija, Zahumlje), kao da je bacila u senku kontinentalnu Srbiju - Rašku, unutar vododelnica Zapadne Morave i reke Drine, koja se stalno satirala između rimske, vizantijske i, kasnije, bugarske države, boreći se, vekovima, za goli opstanak, religiju i jezik.
Visoka duhovnost
Izborena samostalnost dalmatinske Srbije uticala je i na onu kontinentalnu, pre svega kao mesto izbeglištva ispred neprijateljske opasnosti, a svakako i kao kulturno-religijska osnova buduće države Raške koja će, uvek ugrađivati u svoju, silom nametnutu vizantijsku duhovnost, pradedovsko, ranohrišćansko nasleđe, ne samo Duklje, Travunije i Zahumlja, već i ono gensko, stečeno u pradomovini.
Laviranje, između vizantijske uprave gradskih magistrata i rimskog katoličkog pape, biće najvažnija i najznačajnija odlika srpske duhovnosti sve do Nemanjića, svetog Save i autokefalnosti SPC. Vizantijska vlast, crkva i ranohrišćansko nasleđe ovde su bili samo mostobran u cilju da se ono što je grčko, prevede na srpsko.
Arheološka građa od 4. do 6. veka i ona od 7. do 12. veka neprestano kazuje o kontinuitetu materijalne i duhovne kulture konstantinovske i postjustinijanovske Vizantije, čiji je uticaj bio duboko utisnut u Srbiju, postavši vremenom deo kolektivne svesti srpskog naroda i neraskidivi deo njegove sveukupne civilizacije.
