Poreklo hrišćanstva u Srbiji (10): Srpski Isus u Hadu

Između lokaliteta Bargale i Viničko kale trebalo bi pomenuti lokalitet Morodviza koji ima ostatke bazilike podignute koncem starog veka. I u ovom gradu su pronađeni ostaci kasnoantičke odbrambene utvrde. Značaj Morodviza ogleda se u tome što je na prelazu 9. u 10. vek postao jedna od prvih srednjovekovnih srpskih episkopija.

Srbi nisu varvari

Nalazište Viničko kale, a kale na turskom jeziku znači tvrđava, i gradine Vinica, geografski leži kao presečeno istoimenom rekom. Na istoku se pružaju planine Obožna i Golak koje se, idući na sever, postupno povezuju sa masivom osogovskih planina, koje zatvaraju celu Kočansku kotlinu, kao u neki prirodni kazan. Poduhvaćen s juga planinom Plačkovicom, s istoka planinama Obožnom i Golakom, s nadmorske visine od 1.500 m, lokalitet stepenasto pada ka nadmorskoj visini od 500 m, da bi se, idući na sever, spustio na nivo Kočanskog polja i reke Bregalnice.

Sveti Danilo i Gavrilo sa lavovima

 

Ovako veliko zgrušnjavanje crkvenih zdanja, na malom arealu od dvadesetak kilometara, značajno je zbog dve stvari: episkopi i crkvena organizacija imali su istaknuti položaj u ovim gradovima i celokupan urbani sistem je služio kao centar odbrane unutrašnjosti Rimskog carstva i Vizantije, potom i Srbije.

Za Srbe kao narod ranohrišćanske civilizacije ovi lokaliteti su od nemerljivog kulturnog značaja koji, po ko zna koji put, ukazuju na Srbe kao nosioce civilizacije, a ne, kao što godinama "gusla" tzv. Bečko-berlinska istorijska škola, na varvare koji su ognjem i mačem hristijanizovani. S tim u vezi, lokalitet Male Vinče, Vinice, Hijerokle imenuje Armonijom - harmonijom, skladom ranohrišćanske civilizacije i duhovnosti.

U vremenu hristijanizovanja antičkog sveta i ondašnje drevne Srbije nije se smelo ići sa potpunim uništavanjem religiozne svesti kod naroda, već se insistiralo na sinergiji, sažimanju i stapanju politeističkih kultova sa hrišćanskim, uvek sa novim značenjima i sa namerom veličanja Hristovih muka, njegovog žrtvovanja, raspeća i vaskrsenja.

Od 2. do 4. veka, upravo je sinergija karakterisala grčko-rimske, sarmatske i trako-skitske bogove. Ona rađa ijatričko-soteriološku situaciju u religijskoj svesti ljudi starog veka, koja se integriše u rano hrišćanstvo bez nekih velikih problema i komplikacija. Čuvena kultna mesta se, kao neke retke biljke, prenose iz Male Azije u daleka balkanska mesta. Na Balkanu postoje tri značajna kultna ranohrišćanska središta: Ćustendil (Pautalija), Strumica (Tiveriopolj) i Ser (Serb, Srbica). Ovde se grčko-rimski kultovi povezuju sa lokalnim kultovima Singa, Skita, Trako-Skita, Kimera i Sarmata, a potom se razrešavaju u hrišćanskoj slici kulta.

Vojne potrebe Carstva uzrokovale su i nove religijske potrebe, nova sažimanja i nova mešanja kultova. Ovakvom situacijom naročito je zahvaćena putna trasa od Bitolja (Herakleja Linkestis), pa sve do Ćustendila. Religijska praksa započinje kultom Herakla iz Herakleje, a nastavlja se sinergijom Vida, Peruna i "Tračkog konjanika", sa Apolonom, Jupiterom, Junonom i Dracenom (Higijom). Ovde je izuzetno značajan kult Herakla, jer on, polučovek-polubog, pobeđuje smrt, mračne sile Hada i njegovog čuvara Kerbera.

Trački konjanik u Gamzigradu

 

Od kulta Tračkog konjanika, koji vodi poreklo od Skita, dalje vodi sveti Teodor. Bila su dva uzora za prokreaciju, stvaranje svetog Teodora i oba su bili vojnici. Jedan je Stratilat, rodom iz Evhaite. Bio je zapovednik i posečen je srpom 8. 2. 319. godine. Drugi, Tiron iz Amasije je 17. 2. 306. godine spaljen. Veoma brzo, njihov kult je, preko martirijuma Stratilata u Evhaiti, prenet po celom hrišćanskom svetu, a svi veći hrišćanski centri sazidali su crkvu, njima posvećenu. Pokretač je bio učeni teolog Grigorije Ninski (335-395), koji je, na grobu mučenika Stratilata izgovorio pohvalu koja je bila pravni osnov za širenje kulta.

"Onaj, koji je vaskrsao Lazara", govori se u apostolskim spisima, iz prvih vekova hrišćanstva i misli se na Hrista, "koji je Jonu izvukao živog i nepovređenog iz utrobe morskog čudovišta posle tri dana, spasao tri mladića iz užarene peći, i Danila iz rova sa lavovima, taj ima silu da nas povrati u život". Prorok Danilo, izuzetno omiljen u ranoj hrišćanskoj umetnosti na tlu Srbije, sećanje je na Hristov trodnevni odlazak u Ad, nakon raspeća. Danilo je vaskrsao u lavljoj pećini, gde je pećina metafora za podzemni svet, a lav ima značenje telesne smrti i Satane.
 

Odeća ne čini sveca

Danilo je praslika Isusa i obično se prikazuje između dva lava: njegovo spasenje, iz jame sa ovim zverima, simbol je vaskrsenja Hristovog, koji se vernicima prikazuje na Uskrs, s kojim je u najtešnjoj vezi. Danilov boravak u rovu sa lavovima i neke druge scene iz njegovog života, prikazane na ranohrišćanskim ikonama, označavaju euharistiju kao obred i žrtvu. Danila je iz rova od sigurne smrti spasao Hristos, a vernicima se, u tajni pričešća, predaje istinsko telo i krv Hristova, radi oprosta grehova i zadobijanja večnog života, koji će im on dati na dan svog drugog dolaska, kada će dostojne vaskrsnuti na život večni.

Danilova ikonografija, stilski se, učestalo, javlja u ranom 4. veku u sklopu Jonine trilogije, imajući značenje spasenja i besmrtnosti. Ona, u svojoj jasnosti i simboličnosti, ima fina razdvajanja koja su odlika stilskih promena, u burnim vremenima, od 3. do 5. veka. Treći i četvrti vek karakteriše slikanje nagog Danila među dva suprotstavljena lava, a pozni 4. i 5. vek odlikuje odeveni Danilo.

On nosi tuniku dugih rukava, plave boje. Takođe, obučen je u zelene pantalone i crveni ogrtač pelerinu, koja je pričvršćena okruglom kopčom ispod vrata. Na ikonama iz Vinice i Podgorice, Danilo ne nosi, što je uobičajeno, sarmatsku kapu, već proročki kalatos. Srpski Danilo, po svom stilu, najbliži je ipak Maloj Aziji, dok se "evropski" Danilo može smatrati uvozom carske porodice Konstantina Velikog i Valentijana, kreiranog za potrebe prestonice Carstva i njene crkve.

Sutra: Poreklo hrišćanstva u Srbiji (11): Svetac pod šifrom