Srbin na ruskom dvoru (1): Ljubimac cara Petra
Grof Sava Lukič Vladislavić ostavio je dubok trag u istoriji Dubrovnika, Venecije, Carigrada, Kine i Rusije, ali se do pre desetak godina malo znalo o ovom velikom Srbinu među njegovim narodom na Balkanu. Danas gotovo da nema varoši u njegovoj postojbini Hercegovini koja se ne diči Savinim imenom, bilo nazivom ulice, biblioteke ili kulturno-umetničkog društva, spomeniku, bisti ili knjigama o životu i delu ovog znamenitog Srbina, koji je živeo na razmeđu 17. i 18. stoleća.
Mada je čuveni srpski pesnik i diplomata Jovan Dučić, potomak loze Vladislavića, u Americi 1942. godine prvi objavio knjigu o svom rođaku Savi, Vladislavić je donedavno ostao malo poznat među sunarodnicima.
- O njemu se daleko više pisalo i znalo u Rusiji i među Rusima - kaže istoričar dr Slavenko Terzić. - Bio je snažna i raskošno darovita istorijska ličnost, čovek širokih vidika i retko velikih znanja za svoje vreme. U našem malodušnom vremenu teško je i zamisliti jedan tako širok i ispunjen životni krug od 69 godina (1669-1738), tako veliku energiju i ambiciju na širokom međunarodnom planu, od zapadne Evrope, preko Osmanskog carstva i Rusije do daleke Kine.
MOST SRBA I RUSA
Celokupnim svojim delom Vladislavić je znatno ojačao i proširio istorijske temelje viševekovne saradnje srpskog i ruskog naroda.
- Obaveštavao je ruski dvor, pre svih cara Petra Prvog, o srpskim zemljama, srpskom istorijskoj tradiciji i onovremenim oslobodilačkim nacionalnim težnjama. Kao jedan od inicijatora ideje oslobođenja balkanskih hrišćana, a putem zajedničkih dejstava ruske armije i ustaničkih snaga na terenu imao je zapažen uticaj na formiranje balkanske politike Rusije početkom 18. veka.
Poreklom iz Hercegovine, ili Vojvodstva Svetoga Save, kako se još nazivala ova srpska pokrajina, Sava Vladislavić se rodio u blizini Dubrovnika, ubrzo pošto mu se otac preselio u ovaj kraj. Ima mišljenja da se rodio u Jaseniku u okolini Gacka, ili, možda, u Foči. Po starom dubrovačkom imenu Raguza počeo je da se se naziva Raguzinski, odnosno grof Raguzinski, kako je u Rusiji postao poznat. Odrastanje u izrazito trgovačkom dubrovačkom ambijentu nadahnulo je Vladislavića trgovačkim duhom, i on se bavio ovim poslom do kraja života. Postao je jedan od najbogatijih ljudi carske Rusije prvih decenija 18. veka - ističe Terzić.
Ličnost Save Vladislavića bila je srećan spoj uspešnog trgovca, mudrog političkog stratega, darovitog diplomate i veštog obaveštajca. Govorio je šest stranih jezika. Jedan je od osnivača moderne ruske spoljne obaveštajne službe. Postao je jedan od najistaknutijih ruskih diplomata 18. veka, obavljajući za ruski dvor i cara Petra Prvog mnoge tajne i javne misije po svetu, od kraja 17. veka do svoje smrti.
- Svoju trgovačku karijeru, još kao vrlo mlad, započeo je trgujući po Španiji, Francuskoj i Veneciji da bi zatim u Konstantinopolju (Stambolu) otvorio svoju trgovačku kuću pod zaštitom francuskog kralja - podseća Terzić. Kraj 17. veka bio je na prostoru srednje i jugoistočne Evrope vreme krupnih geopolitičkih promena i početak borbe evropskih sila za dominaciju nad ovim prostorom.
- Još za vreme tzv. Velikog poslanstva po Evropi 1697. do 1698. car Petar Prvi postavio je kao strategijski cilj spoljne politike Rusije izlazak na Crno more. Godine 1700. Rusija je dobila pravo da otvori poslanstvo u turskoj prestonici, a 1702. Petar Andrejevič Tolstoj postao je prvi stalni ruski poslanik u Konstantinopolju. Stoga nije slučajno što je upravo u turskoj prestonici Sava Vladislavić uspostavio kontakte sa Rusima. Od tog vremena počinje njegovo služenje ruskoj imperiji i ruskim interesima svuda po svetu - kaže Terzić.
Mnogo je važnih i raznovrsnih poslova obavio Sava Vladislavić u naredne skoro četiri decenije. Za vreme boravka u Konstantinopolju, on je između ostalog uspostavio bliske veze s ruskim poslanicima Ukraincevim, zatim Golicinom i naročito važnim Petrom Aleksejevičem Tolstojem. Njima je davao dragocena obaveštenja o prilikama u turskoj prestonici i Osmanskom carstvu, pomagao u prebacivanju pošte u Moskvu, sastavljao ispise iz turskih ugovora sa Venecijom, Engleskom, Francuskom i Austrijom, obezbeđivao prevodioce za istočne jezike, u mnogim prilikama i novčano pomagao poslanstvo.
Narod ga opevaoPredanje kaže da su u Jaseniku kod Gackog, na imanju porodice Vladislavić, Turci posekli Savinog brata, zato što su u osmanlije u Istanbulu otkrili Savinu prepisku sa ruskim carom. Od Vladislavića potiču i Dučići, iz Trebinja, koji su promenili krsnu slavu posle bega sa svojih ognjišta. U knjizi o svom pretku Jovan Dučić navodi da su narodne pesme opevale Vladislavića kao velmožu u Rusiji, kao čoveka Petra Velikog, ali i kao Hercegovca i uvek velikog Srbina. |
- Zahvaljujući Vladislaviću, poslanik Tolstoj je uspostavio kontakt sa sekretarom francuskog poslanstva, i naročito sa dubrovačkim konzulom u Konstantinopolju Lukom Barkom koji je imao široke društvene veze u turskom društvu, a naročito je bio upućen u tajni život sultana i naravi sultanovog dvora. Zahvaljujući Vladislaviću, 1702. godine uspostavljena je prva komercijalna linija Konstantinopolj-Azov. Petar Prvi je poseban značaj pridavao razvitku pomorske trgovine - podseća Terzić.
Vladislavić je veoma zaslužan za izgradnju ruske flote. Po nalozima ruskih vlasti nalazio je u osmanskoj prestonici majstore za izgradnju ruskih brodova, kasnije je to činio i u Veneciji, a veoma se trudio da iz srpskih primorskih gradova angažuje što više pomoraca za rusku flotu. Sava je činio i mnoge druge važne poslove za rusko poslanstvo i za Rusiju u celini. Iz osmanske prestonice on je u Rusiju doveo dva dečaka Arapa od kojih je jedan, Ibrahim Petrov, postao pradeda čuvenog pesnika Aleksandra Sergejeviča Puškina.
- Lični odnos ruskog cara Petra Prvog i poverenje koje je ukazivao Vladislaviću u svakoj prilici bili su od presudne važnosti za njegovu poslovnu i političku karijeru u Rusiji. Sava se prvi put sreo sa Petrom Prvim 1. jula 1703. godine u tek osnovanom Peterburgu, zapravo u Šliselburgu, na izvoru Neve, gde mu je nedavno otkriven spomenik pored ranije podignutog spomenika Petru Velikom. Od 1708. godine Sava se stalno preselio u Rusiju. Car mu je te godine dodelio dvorac u Moskvi na Pokrovke. Poveravao mu je delikatne i odgovorne misije po raznim pitanjima, a ovaj ga je redovno snabdevao obaveštenjima važnim za međunarodni položaj Rusije - priča Terzić.
ILIRSKI GROF
Godine 1710. car je Savi Vladislaviću dodelio titulu dvorskog savetnika za pitanja pravoslavnog Istoka. U vreme Prutskog pohoda 1711. godine uspeo je, slanjem pukovnika Mihaila Miloradovića, da pokrene Srbe na ustanak protiv Turaka, zbog čega su Turci zahtevali u vreme rusko-turskih pregovora o miru da bude izručen Turskoj. Dolazak učitelja Maksima Suvorova u Sremske Karlovce 1725. godine i osnivanje škole 1726, kao i dolazak Emanuila Kozačinskog, bili su rezultat njegovih ideja.
Dobio je imanja u Ukrajini, u Černigovskog guberniji. Ušao je u najbliže okruženje cara Petra Prvog, dobivši od cara gramatu kojom je imenovan za "ilirskog grofa Vladislavića". Godine 1717. Vladislavić je pratio Petra Prvog prilikom njegove posete Parizu. Car Petar Prvi je u Savi Vladislaviću našao sjajnog saradnika u izgradnji i ukrašavanju nove ruske prestonice Sankt Peterburga. Pored trgovačkih poslova koje je početkom 18. veka obavljao i u italijanskim zemljama, Sava Vladislavić je iz Venecije za Peterburg, po carevim porudžbinama, kupovao mermerne statue, biste, slike i druga umetnička dela i predmete.
Izdaja DubrovčanaDve decenije od odlaska, Sava Vladislavić je i dalje održavao veze sa Dubrovačkom republikom, napominjući da je "od detinjstva uvek uživao plodove blagovoljenja ovog srpskog i katoličkog grada". Bio je veliki prijatelj i zaštitnik Dubrovnika na turskom i ruskom dvoru sve dok u gradu Svetog Vlaha nije odlučno odbijena njegova molba da podigne pravoslavnu crkvu u čast svoje majke Sime, tada monahinje Teofane. Posle toga se odvojio od Dubrovčana, i sumnjičavo počeo da gleda i na pokušaje jezuita da prodru u Rusiju, mada je tokom školovanja među dubrovačkim jezuitima stekao velike prijatelje. |
