Najprestižnija ili politička: 117 godina Nobelove nagrade
"Kapital koji će izvršioci oporuke uložiti u pouzdane obveznice treba da stvori fond od kojeg kamate imaju svake godine biti raspodeljene onima koji su u protekloj godini iskazali najveću uslugu čovečanstvu..."
Ovim rečima je švedski hemičar i pronalazač Alfred Nobel zaveštao svoj imetak za stvaranje fonda od koga se od 1901. godine dodeljuje Nobelova nagrada, prethodno ustanovljena 1895. Iako najpoznatiji kao pronalazač dinamita, Nobel je tokom života imao ukupno 355 pronalazaka, što mu je za života donelo prilično bogatstvo.
Kada je 1888. godine u jednim francuskim novinama pročitao sopstvenu umrlicu naslovljenu sa "Tvorac smrti je mrtav" bio je veoma pogođen. Iako je bila reč o grešci, pošto u pitanju bila smrt Alfredovog brata Ludviga, Nobela je zaprepastila činjenica da bi mogao da bude zapamćen pod tim imenom.
Tada je došao na ideju da promeni svoj testament. Nobel je, inače, za života napisao nekoliko testamenata, a ovaj poslednji godinu dana pre svoje smrti 1863. godine.
I njemu je naveo da dobit od kamata treba podeliti na pet delova, tako da po jedan deo bude dodeljen najvećim otkrićima "na području fizike", zatim za "najveće hemijsko otkriće", za "najznačajnije otkriće na području fiziologije ili medicine", "dostignuće na području književnosti" i konačno "onome koji je najviše ili najbolje činio za bratimljenje naroda i za ukidanje ili smanjenje stajaćih oružanih snaga".
Nobelova nagrada u poslednjih 117 godina predstavlja najvredniju međunarodnu godišnju nagradu koja se dodeljuje za ljudsko stvaralaštvo, pojedincima ili organizacijama bez obzira na nacionalnost, zemlju porekla ili versku opredeljenost.
Nagrada nije dodeljivana jedino tokom Drugog svetskog rata, između 1940. i 1942. godine.
Nagrada za ekonomiju, koja se ne nalazi među osnovnih "Nobelovih pet" zapisanih u testamentu, se dodeljuje od 1968. godine, kada je Švedska narodna banka obeležavala svoju 300. godišnjicu. Banka je tada donirala veliku sumu novca Nobelovoj fondaciji da uspostavi nagradu za ekonomiju, pa je nagrada za ekonomske nauke prvi put dodeljena sledeće 1969. godine.
Između 1901. i 2017. godine Nobelova nagrada je, u svih šest oblasti, dodeljena 585 puta. Dobile su je ukupno 923 osobe i organizacije.
Iako se i danas smatra najvećim, najvažnijim i najprestižnijim priznanjem, Nobelova nagrada je više puta bila predmet kritika i osporavanja, a sam Nobelov komitet optuživan je da ima političku agendu (ponajviše u pogledu dodele Nobelove nagrade za mir), kao i za to da ne dodeljuje nagrade nekim mnogo zaslužnijim kandidatima.
Bilo bio zaista zanimljivo čuti šta bi na to danas imao da kaže Alfred Nobel...
Tekst Nobelove oporuke
Ja, potpisani Alfred Bernard Nobel, moram ovim, nakon podrobnog razmišljanja, izjaviti svoju poslednju volju u pogledu imovine koju ću moći da ostavim u času svoje smrti. I to kako sledi: sve što preostaje od moga vlasništva i što se može realizovati da bude raspodeljeno na sledeći način. Kapital koji će izvršioci oporuke uložiti u pouzdane obveznice treba da stvori fond od kojeg kamate imaju svake godine biti raspodeljene onima koji su u protekloj godini iskazali najveću uslugu čovečanstvu.
Kamate valja razdeliti u pet jednakih delova koji će biti doznačeni kako sledi:
- jedan deo daće se onome koji je postigao najveće otkriće na području fizike;
- jedan onome koji je izvršio najveće hemijsko otkriće odnosno usavršavanje;
- jedan deo onome koji je postigao najznačajnije otkriće na području fiziologije ili medicine;
- jedan onome čije je dostignuće na području književnosti bilo najizvršnije u idealističkom smislu;
- jedan deo onome koji je najviše ili najbolje činio za bratimljenje naroda i za ukidanje ili smanjenje stajaćih oružanih snaga kao i za podsticaj i razvitak mirovnih kongresa.
Nagrade za fiziku i hemiju dodeljivaće Švedska akademija nauka. One za fiziološka i medicinska dostignuća Karolinski institut u Stokholmu (Carolinianum). One za istaknute domete na polju književnosti Švedska akademija za književnost. Nagrade za mir dodeljivaće odbor od pet članova koje bira norveški parlament (Storting).
Ova je oporuka odsada jedini vazeći dokument i poništava sve moje prethodne oporučene odredbe pod pretpostavkom da se neka od njih pojavi nakon moje smrti. Konačno izjavljujem da je moja izričita želja i volja da se nakon moje smrti otvore moje žile kucavice, a kada to bude učinjeno i merodavni lekar ustanovi nedvosmisleno znakove da je život utrnuo, da moje telo bude spaljeno u takozvanoj krematorijumskoj peći.
