"Otimaju nam i Dečane i jezik"

Srpska kultura nalazi se u poziciji potencijalne dezintegracije: pod pretnjom da se Gračanica i Dečani - neprestanim nastojanjem zapadnih (američkih) sila - izdvoje iz nadležnosti Srbije u Unesku; preimenovanjem i potiskivanjem srpskog jezika, krivotvorenjem Njegoševog dela, preinačavanjem srpske tradicije u Crnoj Gori; drastičnom diskriminacijom srpskih nacionalnih i kulturnih prava u Hrvatskoj; nepostojanjem kulturne politike u Srbiji: nebriga o ćirilici, nepostojanje posebnog nastavnog statusa srpskog jezika, odsustvo učešća srpske diplomatije u učenju srpskog jezika u rasejanju.

A. Čukić

Porazi bez pouka: Dr Milo Lompar

Svi ti činioci pokazuju odsustvo celovitog, stepenastog i prikladnog oblika kulturne politike kao prosvećenog i pouzdanog činioca u oblikovanju srpske kulture, kaže na početku razgovora za "Vesti" prof. dr Milo Lompar, profesor Univerziteta u Beogradu, koji je bio gost srpske zajednice u Kanadi, a na naše pitanje - kakvo je stanje srpske nacije danas kad je kultura u pitanju.

- Sveti Sava je utemeljitelj Srpske pravoslavne crkve, ali i pismenosti, kao i kulture uopšte. Posle se pojavljuju, kao postavljači ugaonih kamenova kulture, knjaz Miloš Obrenović, Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Petar II Petrović Njegoš. U dvadesetom veku gotovo niko, izuzimajući donekle (onemogućenog) Slobodana Jovanovića.

Šta je uzrok da se kod Srba kultura svede na najniži mogući nivo?
- Okolnost da je srpska istorija ispunjena brojnim prekidima, da su se različite tradicije u njoj često preticale i trajale naporedo, da nisu bile u vremenu naslonjene jedna na drugu, svakako da je uslovila izostajanje srpskog kulturnog obrasca kao oformljenog i sadržajima novih vremena neprestano prilagođavanog načina postojanja i predstavljanja srpske kulture.

Da li je 1918. "porodila" 1945, a da su godine posle toga "porodile" rane devedesete prošlog veka, kada su Srbi postali, kako u sopstvenim, tako i u očima sveta, narod nižerazrednog ranga?
- Unutar unitarnog jugoslovenstva - to je period između dva svetska rata - postojao je pokušaj da se oblikuje jedna jugoslovenska kultura kao sinteza elemenata srpske, hrvatske i slovenačke tradicije. Ta sinteza je - po rečima Endrua Baruha Vahtela - imala multikulturalistički oblik. Pokušaj je propao zbog snažnog otpora hrvatske i slovenačke inteligencije. U titoističkom jugoslovenstvu, pak, formirana je kulturna situacija koja je počivala na izričitoj negaciji srpske građanske i kulturne tradicije. Usled toga su elementi srpske kulture krivotvoreni i preinačavani da bi se uklopili u kulturne sadržaje novoformiranih nacija: crnogorske, makedonske i muslimanske. Raspad titoističke Jugoslavije, do koga je došlo prevashodnim nastojanjem zapadnih (američkih) sila, značio je istorijski poraz srpskog naroda: okolnost da se raspad odigravao u skladu sa prethodno usvojenim titoističkim rešenjima otkriva veze koje su se obrazovale ispod ideoloških nesaglasnosti komunističkog i kapitalističkog poretka.

Danas se, na razvalinama bivše Jugoslavije, govori crnogorskim, bosanskim, bošnjačkim, hrvatskim, našim, čak je bilo ideja da se govori nekakvim moravskim jezikom. Šta je, odnosno ko je tu jezičku magistralu, koja se zvala srpski jezik, skrenuo u više manjih, lokalnih puteva?
- Posle raspada titoističke Jugoslavije dolazi do borbe oko njenog nasleđa: sve novoformirane države nastoje da legitimizuju svoje postojanje na prošlim simboličkim, kulturnim i umetničkim zasadima. Takvo nasleđe je i jezik koji se - do poslednje decenije dvadesetog veka - zvao srpskohrvatski, odnosno hrvatskosrpski jezik. Kako bi se neutralisalo srpsko postojanje u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, pojavljuju se novi jezici. Njihova uloga je da okončaju (u Hrvatskoj), pojačaju (u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori) odnarođavanje srpskog naroda koji živi u novostvorenim državama. Inače, lingvistička je činjenica da je reč o jednom jeziku, dok je kulturnopolitička činjenica da postoji proces njegove upotrebe u procesima denacionalizacije srpskog naroda. Takvi procesi - pomoću jezika - nisu nepoznati u evropskoj istoriji: takav je bio proces denacionalizacije, Nemaca, Srba, Hrvata u Ugarskoj posle austro-ugarske nagodbe 1867, ili proces denacionalizacije Srba u Hrvatskoj posle Ustava Hrvatske iz 1974, koji je propisivao hrvatski književni jezik kao obavezni oblik komunikacije u socijalističkoj Hrvatskoj.

Opštepoznato je da nam u svim tim našim posrnućima zdušno pomažu strani faktori, ali zašto Srbi, takoreći vrlo rado, učestvuju u toj raboti samoodricanja od svog temeljnog nacionalnog bića?
- Na ponašanje stranih činilaca možemo neuporedivo manje uticati nego na svoje ponašanje. Očigledno da kao narod koji živi u kolonijalno-okupacionim uslovima, koji je ustrašen potpunim neosvrtanjem evropskih država na drastične oblike diskriminacije srpskog naroda u Hrvatskoj, koji je ustrašen američkim podsticanjem diskriminacije srpskog naroda u Crnoj Gori i Kosovu i Metohiji, nema razvijen sistem pasivnog otpora koji bi - sa najmanjim mogućim rizicima u nepovoljnim uslovima - bio najbolje oruđe u zaštiti osnovnih nacionalnih i kulturnih prava. On nema takav oblik borbe u svom kulturnom pamćenju, jer nema razvijen kulturni obrazac koji bi bio prava podloga svakog istorijskog i individualnog nastojanja.

Miloš Crnjanski je napisao kultni roman "Seobe". Da li Srbima preti opasnost da postanu narod koji živi u zbegovima?
- To je konstanta naše istorijske i kulturne egzistencije. Paradoks je u tome što smo u ranijim vremenima pokazivali više čvrstine u teškim uslovima, od Amerike i Kanade do Afrike i Australije, pogotovo u Evropi, dok danas - kada su sredstva komunikacije znatno napredovala - pokazujemo zapanjujuću nesposobnost da stvorimo zajedničku kulturnu mrežu i da komunikacijskim kanalima nadoknadimo ono što nam je istorijski onemogućeno ili ono što smo - u sticaju ljudskih izbora - učinili dalekim.